Ngaahi fakatu’utamaki ‘oku malava ke hoko
Ngaahi polokalama/founga Pilamita
Ko e polokalama pilamita ko e taha he ngaahi founga kākā ‘oku ngāue΄aki ki hono tu΄uaki ‘o palōmesi ki he kakai ‘a e founga vave taha tenau ma΄u fakafoki ai ha pa΄anga lahi ‘i ha΄anau totongi/΄inivesi ha...
Coronavirus & Mo ho’o Malu mei hono Ngāue’aki e ‘Initaneti
‘I he tu’u he taimi ni, ko hono malu’i kitautolu, hotau ngaahi ‘ofa’anga, kaungame’a mo e kaunga-ngāue mei he coVid-19 (Coronavirus), ko e me’a mahu’inga taha ia ‘i he ‘atamai ‘o e kakai, ‘i hena, pea...
Ongoongo Loi
ʻI he kuonga ko ʻeni ʻo e ‘relatively ungoverned’ (‘ikai ke kei lava ke mapule’i fakalao) mitia fakasōsiale, ʻoku lahi ‘a e ngaahi senolo ongoongo kehekehe ‘i he ‘initaneti, mo ha ngaahi talanoa ʻoku siponisa,...
Fu’u totu’a ho me’a ‘oku ke vahevahe atu
‘Oku tokolahi angē ‘iate kitautolu ‘oku uesia ‘i he totu’a ko ia hono vahevahe atu ‘o e ngaahi fakamatala, ‘i he tokolahi ko ia ‘oku tau fakakaukau ki ai. Tatau ai pe, pe ‘oku ke vahevahe ha la’ita sai ‘a...
Fānau kei si’I moe hia kaka felave’I moe tekinolosia kihe komipiuta
Koe matu’utamaki koe kihe fānau iiki ‘oku nau nofo laulau houa he komipiuta pe ko e ‘tablet’ ‘I loto honau loki ‘oku ma’opo’opo hono lekooti pea kau ai e mo’ui lelei moe palopalema fakasōsiale. Ka ‘oku kau e...
Faka’aonga’i ‘o e Vausia/ Kaati Me’a’ofa (Gift Card) ‘i he founga ta’efaitotonu (Scams)
Ko e founga ta’efaitotonu ‘aki e vausia pe ko e kaati me’a’ofa, ‘oku hoko ia ki ha taha ‘e mamahi ai ‘i he taimi ko ia ‘oku fakaofi atu ai ‘a e kau faihia kākā ‘o fakaloto’i kinautolu kenau totongi honau...
Kākā’i e tukuhau
‘Phishinga emails’, ko ha founga ‘īmeili kākā, ‘oku pehē ko e 'oatu mei he ‘ofisi ‘o e kau ma’u mafai tukuhau, pea ‘eke atu ki ha totongi, pe ‘oku ne fakatokanga atu, ke ke ‘ilo ‘oku ‘i ai ha...
Ngaohi kovi’i ‘i he ‘initaneti
Kuo hanga ‘e he mitia fakasōsiale ‘o fakafaingofua ‘i ‘aupito ‘etau fetu’utaki, ke vave mo faingofua mo e famili, kaungame’a mo ha fa’ahinga taha pe, pea pehē ki he vahevahe atu ko ia ‘o e ngaahi me’a...
īmeili fakamanamana
‘Oku toe faka’ulia angē ‘a e lahi ‘o e fa’ahinga ‘īmeili ‘oku fa’u ke fakamanamana’i ‘aki e ‘reciepient’ (tokotaha ‘oku taumu’a ki ai e ‘īmeili), ke pehē, ‘e fakahā atu ‘a e hisitolia ko ia...
Me’a Lototaufehi’a
Lolotonga ia ʻoku ʻai ʻe he ʻInitaneti ke tau lava ʻo fetuʻutaki ‘i he founga ‘oku vave, faingofua pea mo ha falukunga kakai tokolahi ʻi he taimi tatau pe, ʻoku toe faingofua angē ai ke fakamafola ʻa e ngaahi...
Kakaa’i ‘o e Naunau Koloa
Kakaa’i ‘o e naunau koloa, ‘oku hoko ‘eni ‘i he taimi ‘oku fakatau atu ai pe mokesi ‘aki ai ‘a ho’o fale ‘e he kau hia kakaa ta’e ma’u ha’anau mafai ki ai. ‘A e koloa mahu’inga taha ko ia ‘oku ke...
Founga kākā ngāue’aki ki hono malu’i ‘o e me’alele
Motor insurance fraud’, ‘iloa ko e ‘ghost broking’, ‘oku hoko ‘eni ‘i he taimi ‘oku ‘pose’ ai ha kautaha pe ha taha fakafo’ituitui, ke pehē ko ha ‘insurance broker’(fakahoko fehokotaki ‘i he va ‘a e...
Ngāue’aki e Loyalty Card ki he founga kākā
‘Loyalty Schemes’ ‘oku ngāue’aki he ngaahi falekoloa, falemahaki, feitu’u fakafiefia, folau mo e kakai ‘oku nau ngāue ‘aki e kaati he nau pisinisi, ‘oku ‘ilo ia pea a’I kihe tu’unga ‘oku ne...
Ko hono lava ke toe ngāue’aki koe ‘i ha ngaahi ‘scams’ kehe
Ko kinautolu ko ia ‘oku nau mamahi ‘i he ‘investment scams’ (fakamole ki he ‘scams’), ‘oku nau toe laveangofua angē ki hono kākā’i kinautolu ‘i he ngaahi ‘investment scams’ kehe, ‘scams’ ko ia...
Ngāue’aki ‘o e ‘initaneti ki hono poupou’i ‘o ha ngaahi fakakaukau fakatautoitoi, pe tui.
‘Oku lava ke fakahoko ‘a e ‘radicalisation’ ‘e ha ngaahi kulupu fakatautoitoi, pe ha ni’i hi fakafo’ituitui ‘i he ngaahi founga ko ‘eni: ‘face-to-face’ (fakataha fesiofaki fakatu’asino) ‘o ha fo’i...
Lekooti e talanoa telefoni ko e konga ‘o e sevesi
Kuo mapuna hake ha ngaahi uepisaiti ‘o ‘oatu e ‘call recording service’ (sevesi ki he feta’aki), ‘A ia ‘oku lava ke lekooti mo tanaki ho ngaahi telefoni ki ha kautaha pe, ke ke lava ‘o ngāue’aki ia ke...
Ngaahi tauhele ke totongi e memipa ke kau atu ki ha me’a fakakautaha
‘Oku hoko e ‘Subscription traps’ ‘i he taimi ‘oku te kau atu ai ‘i he ‘initineti pe telefoni ta’etotongi pe totongi ma’ama’a ‘o ha koloa, ‘o toki ‘ilo ‘oku loka’i koe ke ke totongi hokohoko ki ho...
Sauni Fakalielia
Ko e sauni fakalielia, ko ha founga ‘oku ngāue’aki ki hono ‘upload’ ‘o e ngaahi ‘ata ta’efe’unga ki he ‘initaneti – tautefito ki he ngaahi ta mo e vitioo – ‘o e ngaahi kaungame’a kimu’a ( pe...
Vahenga malōlō kākā
‘Oku mahu’inga ‘a e ‘pensions’, pea ‘oku fa’a hoko ia ko ha koloa ‘oku fu’u mahu’inga ‘aupito, ‘a ia ‘oku falala ‘a e kakai ki hono ngāue’aki, koe’uhi ke nau lava ‘o nofo fiemalie ‘i he...
‘Enisinia Fakasōsiale
Ko e ʻenisinia fakasōsiale ko e hala ia ki ha faʻahinga hia lahi kau ai ʻa e kākā mo e kaihaʻa. ʻOku ʻuhinga ia ki hono ueʻi pe kākāʻi ha taha ki ha ngaahi ngāue pau kau ai divulging fakamatala fakatautaha pe...
Fakamanamana’i ngāue’aki e me’afaita he komipiuta
Ko e Webcam blackmail ʻoku faʻa kau atu ai ʻa e kakai ʻoku nau fakataueleʻi ke toʻo e niʻihi, pe kotoa ‘a honau vala ʻi muʻa ʻi heʻenau ‘webcam’ (me’afata ‘i he komipiuta), pea toki tala angē kuo ʻosi...
Fetu’utaki telefoni fakapa’anga ‘i he founga kākā
‘Telephone Banking Fraud’ ko e ‘scam’ ia ‘oku ‘alu pe ‘a e taimi mo e toe angamaheni angē hono ngāue’aki. ‘Oku kākā’i ‘e he kau kākā ‘a e kakai ‘oku ueasia ‘i he ‘enau kākā, ‘aki ‘a e...
Uepisaiti Fietatau
Ko e ‘copycate websites’, ko e ‘uu uepisaiti, ‘a ia ‘oku nau ‘oatu e ngaahi sevesi mei he potungāue fakapule’anga, pe ko e pule’anga fakalotofonua, ka ‘oku ‘ikai ko e saiti fakalao ia, pea nau toe ‘oatu...
Ratting – Remote Access Trojans
‘Oku mahu’inga ‘aupito ke ke tokanga ma’u pe ke malu’i ho komipiuta pe mopaila mei he vailasi pe ‘spyware’ he ‘oku ke ngāue ’aki ia faka’aho ki ho’o ngāue fakafo’ituitui pe ngāue ‘oku mahu’inga ke...
‘Aho vahe Nō
‘Aho vahe ki he nō, ‘oku ‘oatu ai ke ke nō ha pa’anga si’isi’i ‘i ha vaha’a taimi nounou – ‘o kamata mei he ngaahi ‘aho si’i ‘o a’u ki ha māhina, kae ‘oua ke totongi ‘a e māhina hono hoko....
Muimui’i he ‘Initaneti
Ne ‘osi fa’a hoko pe ‘a e ‘stalking and harassment’ (muimui’i mo famalohi’i), ka ko e talu ‘a e kamata ‘a e ‘initaneti, mo e toe faingofua angē ke fakahoko mo toe fa’ata angē ki he ‘ekitiviti ‘oku...
Founga fe’ave’aki e pa’anga ‘a ia ‘oku toe fakapulipuli angē
ʻI kau faihia fekumi ki ha ngaahi founga lelei angē ʻo concealing ʻa e to ʻa ʻenau ʻekitiviti taʻe fakalao, ʻoku fakaʻau ke lahi angē hono fakaʻaongaʻi ʻo e paʻanga muling....
Founga ke ta’ofi ‘aki hono kaiha’asi e fakamatala ‘oku fakapapau’i ‘aki koe
Ko e ‘Identity Theft’, ko ha founga ia ‘oku faka’aonga’i ‘e he kau fai hia, ke fakahoko ‘aki ha ngaahi ‘ekitiviti fakahia, ‘o kau ki ai hono ngāue’aki ‘a ho’o hingoa mo ho’o famatala fakaikiiki ke...
Spam & Scam email
ʻOku fakatou hoko ʻa e ʻīmeili ko ha meʻangāue lelei ʻaupito ki he fetu’utaki pea mo ha founga ʻe lava ke fakaha atu ai ʻe he ngaahi kulupu fefakatau’aki fekauʻaki mo ʻenau koloa mo e sevesi fakamuimuitaha. Neongo...