Koe fa’ahinga ‘imeili koe ‘oku ne tou likuesi ke ma’u ha totongi ‘i he ‘aho tatau pe, ‘oku fakafiemālie ange ia koe’uhi ‘oku ha’u mo e fakamatala ‘uhinga lelei ‘oku fiema’u vave ai. Taimi e ni’ihi ‘oku mama’o e ‘sender’ ia me he ‘ofisi, ‘o faingata’a ai ke vakai’i pe ‘oku mo’oni. Ko ia ai, neongo koe ha e ‘uhinga ‘o e fe’ave’aki ‘o e ‘imeili, ‘oku ngali mo’oni ‘ene ha mai koe’uhi koe hū mai mei ha taha ngāue ma’olunga – pea mahu’inga ‘aupito ke mahino ‘osi fai e totongi – koia ai koe kalasi ‘imeili ko ‘eni ‘oku ngali mo’oni ange ia ‘i he ’phishing email’.
‘E lava ‘e ha ‘fraudster’ taha kākā ‘o fakahoko e founga kākā ko ‘eni ‘aki ‘ene fakangalingali mai ‘aki ko ia ‘a e tokotaha ma’olunga ‘i he ngāue, ‘i ha ’ane kaiha’asi ‘o ha ‘akauni ‘imeili, tu’asila pe ko ha tu’asila mei tatau. ‘E malava pe hia ko ‘eni ‘aki e tanaki e ngaahi fakamatala fekau’aki moe kautaha, kau ngāue mahu’inga, ‘i he founga ko e ‘enisinia fakasōsiale pe koe hu lalo uaea, pe ngāue’aki ha founga fakalao hangē koe LinkedIn. Taimi e ni’ihi ko e ‘imeili ‘oku ‘osi pe pea hoko atu moe telefoni mei he tokotaha fakangalingali koe ‘payee’, ‘o ne fakaha mai e fakaikiiki ke fai ‘aki e totongi.
Fakatokanga kihe palopalema fakatu’utamaki ‘e ala hoko
Koe ngaahi tui koe ‘oku ke totongi hangatonu kihe kau fefakatau’aki pe koha taha ‘oku ke fakapapau’I ka ta ko e ‘oku ke totongi ‘e koe e kau hia kākā kaiha’a silini ‘oku nau fakafotunga mai ko e taha ma’olunga ‘i ho mou kautaha.
Malu’i ho’o pisinisi meihe kau pule fakafotunga loi kae kaiha’a silini
- ‘A’a he taimi ‘oku fie ma’u ai ke fai ha totongi ‘oku faka ‘ohovale pe ‘oku ‘ikai fa’a hoko, neongo koe ha pe lahi e totongi.
- Vaka’I ma’u pe kihe tokotaha na’e ‘imeili atu tatau ai pe pe ‘oku ma’olunga pea mo’ua, ko ia na’ane fai mai e tu’utu’uni. Kapau ‘oku nau mo’ua ka ‘oku pe he mai ‘e he ‘imeili ‘oku fakavavevave, toe vakai pe ki ha taha ma’olunga ‘oku na fengāue ‘aki.
- Oua teke vakai ‘aki ha’o ‘imeili na ‘oku ‘osi pule’i ‘enau sisitemi ‘imeili ‘e ha taha kehe. Sai ange ha’o telefoni, ‘o ‘eke hangatonu pe ngāue ‘aki ha to e founga fetu’utaki ‘e taha ‘oku malu.
- Ka kei ta’emahino pe, ‘oua na’ake ‘ave ha silini tatau ai pe ‘ene ‘asi mai ‘oku fakavavevave pe ko e ‘asi mai ta’e taumu’a.
Kapau ko ho’o potungāue pe kautaha ‘oku uesia ‘i he ngaahi founga kākā ke ma’u ai ha silini
- Fetu’utaki ‘o līpooti ki he kau Polisi.
- Fai leva ha’o feinga fakavavevave ke solova pe fakasi’isi’I e maumau ‘oku hoko tatau ai pe pe ‘oku ngali ha’u mei loto pe ko tu’a e kākā ke kaiha’a e pa’anga.
- Kapau kaiha’a ‘oku fekau‘aki mo ho’o ‘akauni Pangikē, fetu’utaki leva ki he Pangikē he vave taha.