Koe lahitaha ‘oe sisitemi ngaue fakaonopooni ‘ae Linux ‘oku ‘omai fakataha ai moe ngaahi naunau malu’i angamaheni (hange koe polokalama ‘software/service updates’ fakalelei’i ‘’i aipe he taimi kotoa, ‘event logging’ lekooti e ‘u polokalama pea fokotu’utu’u mo fakama’opo’opo ‘ae sisitemi ngaue ‘ae komipiuta ‘o lekooti moe ulungaanga ‘oe misini, moe ngaue e holisi malu ‘I loto he komipiuta, ‘a ia ‘oku fakafaingofua ngofua pe faka-’ataa ‘ae hu kiha polokalama malu’i pe teita moe ngaahi naunau sivi kihe polokalama ke hu mai pe ‘ikai), ‘aia ‘oku fa’a fakamo’ui ‘ehe polokalama kuo ‘osi fa’u koe konga ‘oe polokalama Linux. Ko kinautolu ‘oku nau fokotu’utu’u pe fa’u ha sisitemi Linux kuo pau ke nau ‘ilo ‘ae ngaahi tefito’i me’a pau hange koe sisitemi ngaue, pea ‘okapau ‘e fu’u fiema’u pea sio kiha ngaahi tokoni kehe ‘e ala ma’u (hange koe tokoni mei he peesi initaneti totonu ‘ae kautaha Linux, ngaahi kulupu fakasosiale (forums) pe koe lisi tu’asila ‘a e ‘oku malu ki he konga ‘o e ‘’Linux distribution’ ‘a e ‘oku ngaue ‘aki.
Koe ‘uu palopalema faingata’a
Ngaahi palopalema faka-’ulungaanga
- ʻOku lahi ha ngaahi fakatuʻutamaki hange ko e kaka, ‘phishing’, ‘spam’ mo e kaihaʻasi ‘ete titeila fakafo’ituitui kia nautolu ‘oku nau ngau’aki e ‘Linux’ tatau pe mo kinautolu ‘oku nau fakaʻaongaʻi e ngaahi sisitemi ngaue kehe.
- Koe ngaahi fehalaaki faka-e-kita, fili ‘e lea fakapulipuli ‘oku ‘ikai malohi pe koe hala he ‘passwords’ lea fakapulipuli, ta’etokanga’i ‘ae tanaki’anga teita ‘oku lekooti ai ‘ae fengaue’aki ‘ae polokalama komipiuta fakataha moe ngaue ‘ae misini komipiuta (event log) moe ‘ikai ke faka-ma’opo’opo ke tonu ‘ae polokalama komipiuta ‘oku fakalele ‘ehe motolo ko eni (Linux software).
Ngaahi faingata’a faka-tekinolosia
- Koe fakalele ‘oe ‘uu polokalama ‘oku ‘ikai fu’u fiema’u kiha ngaue oku fai fakataha mo hono fakaava ‘ae ngaahi soketi oku ne faka fehokotaki pe tiliva ‘ae fekau mei he komipiuta ‘e taha kiha komipiuta kehe, ‘oku ne fakautuutu ‘ae faingata’a ‘e fehangahangai moe ngaahi me’angaue pe misini koeni (Linux workstations).
- Ta’etokanga ke fakamaau fakavavevave ‘ae ngaue moe polokalama komipiuta ‘ae Linux pe na’e ‘ikai pe ke fakahoko ia, fakataha moe ngaahi vaivai’anga maheni kuo ‘osi pulusi.
- Koe fakamo’ui ha ngaahi laine ‘oku ‘ikai ke malu, hange ko hono ngaue’aki he initaneti ha sisitemi na’e fa’u ke ngaue’aki pe ha feitu’u fakangatangata (vahefonua si’isi’i).
Ngaahi tapalasia fakatekinolosia
- ʻEnisinia fakasosiale, kaihaʻasi e fakamatala.
- ‘Spam’ ngaue’aki e ‘message’ ke tukuatu ha fakamatala kiha tokolahi ke to ai ha taha, ‘Trojans’ polokalama komipiuta fakataumu’a ke fakafotunga ha me’a ta’emo’oni, ‘botnets’ netiueka ‘o e ngaahi komipiuta ke fakatupu maumau, ngaahi hu ki loto he komipiuta ta’eilo kiai ha taha tuku kehe pe ‘a e kau fai hia kaka kapau ‘oku nau ‘ilo , vailasi, ‘rookits’ polokalama ta’eufi .
- Fakaʻikaiʻi ʻo e ngaahi ngaue sevesi tokoni ʻ
- ‘Unauthorised ‘ ‘ikai ma’u ha mafai kae tupulaki pe e faingamalie.
Maluʻi hoʻo fakamatala mo e ‘workstations’ feitu’u oku tuku ai ho komipiuta
Anga hono kamatá
1. Maʻu ʻa e polokalama sisitemi fakakomipiuta ko e ‘Linux’ (kau ai ʻa e ‘binaries’ kouti lahi e 0 pe 1, fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi faile mo e ngaahi kongokonga) mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni falalaʻanga, mo pau, hange ko ha uepisaiti faka’ofisiale ‘Linux distribution’ ‘o e ‘CD/DVD’ pe ko e uepisaiti fakalao ʻoku ʻi ai e tufakiʻanga naunau.
2. ‘Configure’ fokotu’utu’u ʻa e ngaahi founga faile ʻo e komipiuta ʻoku ʻi ai ‘partitions’ (hange ko ʻeni, ko hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke fakatokangaʻi pe (eqquivalent) faʻu ʻaki ha aka mavahe, fetongi e feituʻu, binary faile mo e faile ʻo e kau fakaʻaongaʻi).
3. Vakaiʻi ʻa e mo’oni ʻo e ‘Linux’ polokalama sistemi fakakomipiuta kotoa pe ʻoku lolotonga ngaue ʻaki kimuʻa pea toki fakahu ki loto he komipiuta (hange ko ʻeni ʻaki hono poupouʻi ʻenau ngaahi fakamoʻoni hingoa fakaʻilekitulonika mo e/pe ‘checksum ‘ ngaahi tuʻunga fika, mata’tohi ‘oku ngaue ‘I loto ke ‘ilo ai e lahi moe mahuinga fakatepile ‘oha faile).
4. Fakaʻehiʻehi mei he ‘log in’ ko ha tokotaha ngaue ma’u faingamalie hange koe ‘root’ levelo ‘I ‘olunga he lisi tu’asila he faile pehe. Ka ke hu ki loto ki he ʻakauni ʻoku ‘ikai koha taha ma’u faingamalie koe pea ke ngaue ‘aki e ‘su command’ ke liliu e founga hu ki loto ke fakahoko ha ngaue monitoa pea ngaue kehe he komipiuta.
5. Toʻo ʻa e ‘autorun’ konga I loto he ‘Windows’ (pe tatau) ke taʻofi ʻaki ʻa e mitia ʻoku kaka ke hu mai he taimi pe ko ia.
6. Fulihi/fakatonutonu e ngaahi ‘user’ ʻakauni ngaue ke loka’I e polokalama ‘oku lele he hili ha vahaʻa taimi ʻo e loka’I (hange ko ʻeni ʻi ha miniti ʻe 15).
7. Tauhi ke ‘iai ma’u pe ‘Linux build’ (hange ko ʻeni ʻaki haʻo vakaiʻi maʻu pe ʻa e ngaahi fakamatala fakamuimuitaha mo e ngaahi ‘patchs’ liliu pe fakalelei ki he sisitemi polokalama ngaue mo e ngaahi polokalama kotoa pe).
‘Configuring services’ Fokotu’utu’u e sevesi mo e kau fakaʻaongaʻi
1. Toʻo pe fakangatangata kotoa e ngaahi sevesi ‘oku ‘ikai ke fu’u mahu’inga moe ‘start-up scripts’ ‘oku ‘ikai ke mahu’inga mo ia (kau ai ʻa kinautolu ʻoku fekauʻaki mo ‘ Bluetooth’, ‘USB’, kulupu fengaueʻaki wireless mo e ‘infrar’ fa’ahinga ivi huhulu ‘oku ha’u he ‘frequncy’ ke fakafehokotaki e ‘u komipiuta
2. Fakaʻehiʻehi mei hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi polokalama pule ʻoku ʻikai malu hange ko e ‘rlogin’ (remote login – fakatefito ‘ete hu kiha fo’I feitu’u ‘e taha ‘iha komipiuta kehe) ‘telnet’ (sistemi komipiuta oku lava pe ‘o ngaue ki ha faile pe polokalama ‘oku ‘I loto ha komipiuta kehe), ‘tftp’(Trivial file transfer protocol –‘oku lava pe ‘o ‘ave ha teita pe tokoni ki hono fakamo’ui ha komipiuta kehe) ‘ftp’, (File transfer protocol – koe ngaahi tu’utu’uni kuo pau ke muimui kiai e ‘u komipiuta ‘ihe taimi ‘oku fe’ave’aki ai e ‘u faile mei he sistemi e taha kihe sisitemi e taha ‘ihe ‘initaneti), ‘ rsh ‘, (remote shell – polokalama komipiuta ‘oku ne fakaho ha ngaue mei ha komipita kehe ‘ihe netiueka komipiuta ki he feitu’tu’u kehe) mo e rexec’, (remote execution – ‘I loto he polokalama ‘oku lava keke faka hoko fatongia ‘aki) ka ke fakaʻaongaʻi ha ‘login’ maʻumaʻunganoa, faile ke feʻaveʻaki mo e ngaahi ‘shell’, (polokalama komipiuta ‘oku ne ‘ai ke ‘asi kia kita) , hange ko e ‘sftp’, (secure file transfer), ‘scp’, (secure copy protocol) mo e ‘ssh’, (secure shell).
3. Ngaahi ʻakauni ngaue ʻoku ʻikai fie maʻu (hange ko ʻeni, taha na’e fakaafe’i) mo e ngaahi kulupu, pea fakapapauʻi ʻoku fie maʻu ʻa e ngaahi ʻakauni ngaue kotoa pe ke he fakamoʻoniʻi (hange ko ʻeni, fakaʻaongaʻi ha lea fufu) kimuʻa pea toki fakangofua ke hu ki he ‘Linux workstation’.
4. Fakaʻaongaʻi ha ngaahi lea fufu malohi ki he ngaahi ʻakauni ngaue kotoa pe ʻi he komipiuta ʻoku ʻi ai e ‘Linux workstations’ (hange ko ʻeni, mataʻitohi ʻe valu, tuifio moe mataʻitohi lalahi, mataʻitohi iiki, ‘alphanumeric’ mata’itohi tuifio moe mata’I fika pea mo e ‘characters’ faka’ilonga makehe).
5. ʻOku fie maʻu ʻe he ‘Lynux workstations’ ha ngaahi ʻekitiviti kehekehe, ʻa ia ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi komipiuta kotoa pe ʻo tatau ai pe pe ko e ha e polokalama sistemi fakakomipiuta ʻoku fakaʻaongaʻi, kau ai ʻa e ‘Microsoft Windows’ mo e ‘Apple Mac OS X’ (hange ko ʻeni, maluʻi e fakahokohoko ʻo e ‘boot sequence’ tokoni kihe fakamo’ui e komipiuta, fokotuʻu pea faka’ata e ngaahi faile, fakalelei’I e founga ‘login’, fokotuʻu e ‘backups’ mo hono vakaiʻi ʻo e ngaahi faile pe ʻekitiviti ʻoku ngali huʻuhuʻu).
6. Kapau ʻoku ke fie maʻu ha faleʻi fakaikiiki lahi ange ki hono maluʻi ʻo e ‘Linux workstations’ (kau ai ʻa e ‘firewalls’, maluʻi meihe vailasi, Tisi mo e faile ‘encrption’, maluʻi ʻo e ʻimeili, fokotuʻutuʻu ʻo e ‘web browser’, mo e polokalama talifaki), ʻoku totonu ke ke talanoa ki ha mataotao pe ko ha tokotaha fakafoʻituitui pe organisations ʻoku mataotao ʻi he ‘Linux’ moe ‘Linux security’.