English

Netiueka mo e Komipiuta ‘oku Malu

Kimu’a pea ‘i ai e ‘initaneti, netiueka moe malu’i ki he komipiuta na’e faingofua ‘aupito he ko e ngaahi fiema’u ‘a e ngaahi kautaha ke malu pe ‘a e ‘tapatakai’ ki he’enau sisitemi. Na’e fehokotaki e ngaahi komipiuta ‘e he netiueka, tuku kehe pe ‘a e ‘wide area network’ (WANs), ko ia ai na’e ‘ikai ke fetu’utaki e ngaahi komipiuta ia mo mamani. Ka ko e ‘i ai ko e ‘a e ‘initaneti, ‘oku to e faingata’a angē ‘a e ngāue.

Malu’i ho netiueka

Lahi ‘o e ngaahi netiueka malu’i ‘oku pule’i ia ‘e he ngaahi solova ‘anga palopalema fakatekinolosia hangē ko e ‘firewall’ (polokalama ta’ofi hu ta’e ma’u ha mafai). Ko e tefito’i ‘elia ‘o e netiueka malu’i ‘oku fa’a mahulu atu hono ngaahi me’a tene malava ‘i he pisinisi iiki mo e kautaha tokoni IT agamaheni, kae kehe ‘oku fiema’u leva ‘a e sevesi ‘o ha kautaha ‘oku taukei ‘i he netiueka malu’i.

‘Oku lahi e ngaahi Intrusion Prevention Devices (IPDs) ke fili mei ai mo e ngaahi Intrusion Prevention Systems (IPSs) ‘oku ala ma’u ‘a ia ‘oku fiema’u e tu’unga taukei ia ki hono ngāue’aki.
‘Oku sai ke ke fakaofiofi ki ha kautaha taukei ke sivi’i e mo’oni ‘o e malu’i.

Malu’i ho komipiuta

Ko e ngaahi tu’unga lesoni angamaheni ‘oku fakaha atu i a ‘i he uepisaiti ko’eni ke ‘oatu e ngaahi fakamatala mo e fale’i fekau’aki mo hono tauhi ho komipiuta ke malu:

Physical security  (Malu fakaesino)

Information access management pule’i e mafai hu ki he ngaahi fakamatala)

User accounts ( ‘akauni ngāue’aki)

Internet security software (polokalama malu’i ki he ‘initaneti)

Ransomware

Firewalls (holisivela)

Software updates (polokalama fakamumuitaha)

Operating system updates (polokama fakamumuitaha ki he sisitemi pule)

Mobile and home access

Bring your own device ( ‘omi ho me’angāue pe a ‘au)

 

Ngaahi lea laukonga ‘oku ki’i mamafa ange

‘Operating system’

Koe polokalama ‘oku ne ‘ai ho komipiuta pe mopaila ke ngaue.