Ko e ngaahi ‘īmeili ko ‘eni – ‘oku lahi ai e lea ‘oku ‘ikai ke kalama, pe ‘oku hala ‘a hono sipela – pea ‘oku tufaki noa’ia atu ia, pe tufaki ia ki ha kulupu, kae ‘ikai ke ‘ilo ia pe ‘oku ‘osi sio ai ha taha, pe ‘ikai, ka ‘e tatau pe ia, he ‘oku malava pe ke fakatupu heni ha ilifia mo ha ‘ongo ‘oku tala’a, ‘o tautautefito ki he tokotaha ‘recipient’ kapau ‘oku ne lolotonga tofanga ‘i he ngaahi tukuaki’i ko ‘eni ‘i he ‘īmeili.
‘E ‘i ai e ‘īmeili ia ‘e ni’ihi ‘e fakakau mai ai ha lea fakapulipuli ‘o e tokotaha ‘recipients’, ke toe ‘asi ngali mo’oni angē ai ‘a e fakamanamana.
Ko e lea fakapulipuli, ‘oku mahino heni, ne ma’u ia ‘i he ‘login details’ ki he kau kasitoma mei he ngaahi fakaikiiki ‘oku vilo holo ‘i he kau fai hia, ‘a ia na’e kau fakataha ia ‘i he ngaahi fakamatala lahi na’e ’osi fakamele’i ‘i he founga kehekehe.
‘Oku iku leva ‘a e ngaahi hingoa fakakomipiuta mo e ngaahi lea fakapulipuli kehekehe ‘i he ngaahi lisi ko ia ‘oku fe’ave’aki ‘i he netiueka ‘o e kau fai hia.
Ko ia ai, ‘oku si’isi’i ‘aupito ke ‘ave ho lea fakapulipuli, koe’uhi ko ha ngāue na’e fakahoko ‘e he ‘malware’ ki ho’o komipiuta, pe ki ho’o mopaila.
Neongo ia, ‘oku hoko ‘eni ke ne toe tanaki atu ha toe fakamo’oni ki he lavame’a ko ia ‘o ‘enau fakamanamana, he ‘oku tui ‘a e tokolahi ia ‘e ni’ihi ‘o pehē ‘oku ‘i ai pe ‘a e tokotaha sipai ia ‘oku ne siofi ‘a ‘enau me’a ‘oku fai.
Koe ‘i ai pe ha fa’ahinga ‘īmeili ‘oku kākā, ‘e ‘ikai leva ke fakalao ia, pea ‘oku ‘i he tu’unga fakamolale ia ‘oku ‘ikai ke tali, pea ko e ‘īmeili ko ia ‘oku fakatefito ki he founga fakamanamana’i, ‘oku fakatu’utamaki ‘aupito, pea ‘i he me’a ko ‘eni, ko e ongoongo mo e molale ‘o e tokotaha mamahi, ‘oku tu’u ia ‘i he tu’unga fakatu’utamaki.
Ko e fakamatala kotoa ki ha kotoa ki ha ‘īmeili ‘e ma’u, ‘oku ‘oatu kakato ia ‘i lalo ‘i he peesi ko ‘eni.
Kapau te ke ma’u ha vitoo fakamanamana, ‘o fakailifia’i koe, he ‘oku ne ma’u ‘e ia ha mafai ke fakaha ‘a e hisitolia ko ia ‘o e ngaahi ponokalafi na’a ke sio ai
- ‘Oua na’a ke totongi e pa’a’anga ‘oku nau ‘eke
- ‘Oua te ke tali
- ‘Oua te ke lomi ‘i he ‘links’ ‘i he ‘īmeili
- ‘Oua te ke puputu’u: manatu’i ko e ‘īmeili fakatokolahi ‘eni, pea ko ho’o sisitemi, na’e ‘ikai ke fakamele’i ia ‘e he ‘spyware’ (polokalama tautoitoi)
- Kapau ‘oku ‘asi atu ha’o ‘passwords’ ‘oku tonu ‘ene ‘asi he ‘īmeili:
- Liliu ho’o lea fakapulipuli ‘i he ‘akauni, pe ko ha ‘akauni pe ‘oku ngāue’aki ki ai. Kataki ‘o tokanga’i angē ‘emau fale’i ki he founga ke fai ‘aki hono fili mo faka’aonga’i ha lea fakapulipuli ‘oku faingata’a, pea ke manatu’i, ‘oku ‘ikai ke taau ke faka’aonga’i ha lea fakapulipuli kehekehe ki he ‘akauni kotoa. Fakakaukau ke ke ngāue’aki ha ‘password manager’ (polokalama pule’i e founga ke faka’aonga’i ‘aki ‘a e lea fakapulipuli) kapau ‘oku ke hangē ko e tokolahi, ‘o ‘ikai ke manatu’i kotoa ‘a ho’o ngaahi lea fakapulipuli kehekehe
- Fetu’utaki ki he kautaha pe ko e uepisaiti ‘oku ‘uhinga ki ai, pea ke fakaha angē, ko ho’o ‘password’ kuo ngāue’aki ia, ‘i he founga ko’eni kenau hanga ‘o fakatotolo’i.
- Ko e ‘īmeili ‘oku kau ia ‘i he hia kākā, ‘oku totonu ke ke launga’i ia ki he kau polisi.
Ko e fakamatala ‘eni ‘i he loto ‘īmeili
(Ko e lea fakapulipuli mo’oni ‘a e tokotaha ‘oku ne ma’u ‘a e ‘īmeili) ko e taha ia ‘a ho’o lea fakapulipuli fakaekita, tu’u he taimi ni, ‘oku fiema’u ke ta talanoa hangatonu ki he ngaahi poini mahu’inga. ‘Oku ‘ikai ke ke ‘ilo ha me’a fekau’aki mo au, pea mahalo pe, ‘oku ke fakakaukau, pe ko e ha koaa e ‘uhinga ‘oku ke ma’u ai ‘a e ‘īmeili ko ‘eni, ko ia?
Neu fakahu atu ha ‘malware’ (polokalama kaiha’a mo fakatupu moveuveu) ‘i he ngaahi vitio fakalielia (uepisaiti fakalielia), ke ‘ilo, na’a ke hu ki he uepisaiti fakalielia tatau ke ma’u ai ho’o fiefia (ke ‘ilo pe ‘eku ‘uhinga). Lolotonga ho’o femo’uekina he siofi e ngaahi vitioo, kuo kamata leva ke hanga ‘e ho’o ‘browser’ ia ‘o ngāue hangē ko e RDP (Remote Desktop Protocol), ko e founga ‘oku ne ngāue’aki ‘a e ‘keylogger’ ke hu ‘aki ki ho’o ‘display’ mo ho’o ‘web cam’ (me’a faitaa ‘i he komipiuta). Hili pe ia, ne hanga ‘e he ‘eku polokalama ‘o ma’u mai ho ‘uu tu’asila ‘o e kakai ko ia ‘oku ke fetu’utaki mo nautolu ‘i he ‘messenger’, facebook, mo e ‘īmeili.
Koe mea’ ‘oku ou fiema’u?
‘Oku ‘ikai ke ke monu’ia, he ku ou ma’u ‘a e fehalaaki ‘i ho’o to’onga mo’ui. Neu hanga leva ‘o tuku ‘eku taimi na’e totonu ke ‘oua te pehē, ke fakatotolo’i ho mo’ui, pea u toki hanga leva ‘o fa’u e ‘split view’ ‘i he tepi vitoo. Ko e konga ‘uluaki ‘oku ‘asi ai ho ‘uu me’a ‘oku ke sio ai, pea ko e konga ‘e taha, ‘oku ‘asi ai e lekooti ne hiki ‘e ho’o ‘webcam’ (‘asi ai e tokotaha ‘oku ne fai e to’onga ta’efakapotopoto). Ko hono mo’oni, ‘oku ou loto ke faka’auha e me’a fekau’aki mo koe, ka ke ‘ata ke hoko atu ho mo’ui. Pea ko ‘eku taumu’a ke ‘oatu ha’o faingamālie kae lava ke fakahoko ia. Ko e founga ‘e ua ko’eni ko ‘ete sio kehe hangē ha kui ki he ‘īmeili ko’eni (‘ikai keu tui ‘oku sai ia) pe ko ho’o totongi mai ha $1000.
Ko e ha e me’a te ke fai?
Tau hangē angē ‘o save’i e fo’i founga ko ‘eni ‘e ua ‘i he founga fakaikiiki ko ‘eni. ‘Uluaki faingamālie , ko ha’ate tukunoa’i e fekau ko ‘eni. ‘Osi toonu pe ke ke mateuteu kapau te ke fili e founga ko ia. Teu hanga ‘e au ‘o tuku atu e vitioo ki ho’o ngaahi maheni, ‘a ia ‘oku ‘i he ‘contacts’ kau ai mo ho’o famili, kaunga ngāue mo e toe kakai tokolahi. ‘Oku ‘ikai malu’i ai koe mei he’ene fakama ki ho’o loto famili, ‘a ia tenau fehangahangai mo ia, ‘i he taimi ‘oku ‘ilo ai ‘e ho’o ngaahi famili mo e kaungame’a ‘a ho’o ngaahi tepi fakalielia meiate au, ‘i he ‘enau ‘inbox’ ‘i he ‘īmeili. Ko e fakapotopoto taha, ke ke ‘omai ha $1000. Ta fakahingoa pe ‘eni ko e ‘fale’i fakaekitaua’. Teu tala atu pe ‘a e ola ‘a ho’o fili e me’a ko ‘eni. Ko ho ki’i fakapulipuli ‘e hoko pe ko ho’o ki’i fakapulipuli. Teu hanga ‘o tamate’i kotoa faka’aufuli e fo’i tepi fakalielia ko ‘eni. ‘I he ‘osi ho’o ‘omai ‘a e pa’anga ko ‘eni, pea te ke hoko atu leva ‘a ho’o fononga mo ho’o ki ‘i famili, hangē pe na’e ‘ikai ke ‘i ai ha me’a pehē ia na’e hoko. Teke fakafou e totongi he ‘Bitcoin’ (founga talafi pe fakatau pa’anga he ‘initaneti) (Kapau’oku te’eki ke ke ‘ilo hono founga, pea ke fekumi ‘o ngāue’aki e “ how to buy bitcoin” ‘i he ‘google search’
Pa’anga ke totongi: $1000
TU’ASILA ‘o e BTC: (lōloa pea fihitu’u ‘alphanumeric’ mata’itohi,mata’fika moe ngaahi faka’ilonga ‘oku ‘asi)
(‘Oku ‘case sensitive’ fakahu fakatatau ki he ‘ete ‘uluaki taipe’i ‘o ha lea. Kopi pea ke hiki kiha fei’tu’u ‘e taha)
Mahu’inga: ‘Oku tuku atu pe e ‘aho ‘e taha ke ke fai ai e totongi. (‘Oku ou ‘oatu e ‘specific pixel’ fakatata mahino ‘i he ‘īmeili ko’eni, ‘i he taimi ni, ‘oku ou ‘ilo ‘oku ke ‘osi lau e ‘īmeili ko ‘eni). ‘Oua na’a ke talaangē ki ha taha ‘a e ‘uhinga ‘oku ke ngāue’aki ai ‘a e ‘bitcoin’ na’a ta’ofi ai hono ‘oatu kiate koe. Ko e founga ke fakatau ai e ‘bitcoin’ ‘oku ki’i lōloa ‘o a’u ki he ‘aho ‘e taha pe ua, ko ia ai ‘oua na’a ke fai tuai. Ka ‘ikai keu ma’u e ‘Bitcoins’, teu hanga leva ‘o tukuangē ho ‘sextape’ (tepi fakalielia) ki he ‘contacts’ kau ai ho famili, kaunga ngāue pea mo fa’ahinga taha pe, kapau teu ma’u e pa’anga, teu hanga leva ‘o to’o faka’aufuli, pea tamate’i e fo’i vitio. Kapau te ke fiema’u ha ‘evidence’ ke fakapapau’i ko e mo’oni, pea ke tali mai “yes!” (‘io), teu hanga leva ‘o tuku atu ho tepi fakalielia ki ho’o kaungame’a ‘e toko 11. Ko e fekau ‘oku ‘oatu ‘oku ‘ikai ke fiema’u ke toe ‘i ai ha’o tali ki ai. ‘Oua te ke fakamolenoa’ia ‘a hoku taimi mo koe foki, ke tali mai ‘a e ‘īmeili ko ’eni he ‘oku ‘ikai ke toe lava ‘a alea ko’eni ke toe liliu