English

Digital Legacies

‘I he taimi ko ia ‘oku mate ai ha taha, ‘oku nau tukuatu ‘enau koloa mo ‘enau pa’anga ki he ‘beneficiaries’, ko ha taha memipa ‘i he famili, kaungame’a, pe ha taha ne nau toki fetaulaki, pe ‘favourite charities’. ‘Oku tomu’a fokotu’utu’u ‘eni kimu’a pea toki fa’u ha ‘will’ (tu’utu’uni ki hono vahevahe ‘o e koloa mo e pa’anga) pe – kapa ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha ‘will’ – ‘e toki fai leva ki he tu’utu’uni ‘a e fakamaau’anga. Ko e ngaahi ‘aho ni, ko e tokolahi ‘o kitautolu, ‘oku ‘i ai mo’etau ngaahi koloa ‘i he ‘initaneti, kau atu ki ai ‘a fakamatala fakafo’ituitui, ngaahi ‘akauni ki he ‘īmeili, mo e ngaahi faile ‘oku tauhi ‘i he ‘cloud’. ‘Oku lahi ‘aupito ‘a e ta’emahino heni, pea ‘oku toe lahi mo e ngaahi fakakikihi ‘i he me’a ‘oku totonu ke ke fai ke malu’i ‘aki e ngaahi koloa ‘i he ‘initaneti ke tokoni kia nautolu ‘oku nau kei mo’ui, pea ke hoko atu ‘enau mo’ui, pe ko ‘enau ‘akauni kuo ‘osi faka’auha.

Ngaahi maumau ‘e malava ke hoko

  • La’ita, vitoo, fokotu’u fakamatala, laipeli musika mo e ngaahi ‘valued memories’ kehe, ‘a ia ‘e ‘ikai ke lava e famili, kaungame’a ‘o ma’u, mahalo pe ‘e mole ai pe ia ‘i he ‘initaneti
  • ‘Ikai ke lava ‘e he ‘successors’ ‘o tapuni e ngaahi ‘akauni ‘oku ‘i he hingoa ‘a tokotaha ne malōlō , hangē ko e ‘akauni fefakatau’aki
  • ‘Ikai ke lava ‘e he ‘successors’ ‘o tauhi e fetu’utaki mo kinautolu ‘oku ‘i he lisi fetu’utaki faka’initaneti

Ngaahi me’a ke fakamu’omu’a

 Ko e me’a mahu’inga tahaa, ke fakapapau’i ko e ngaahi ‘akauni ‘i he ‘initaneti, ‘a ia ‘oku kau ki ai e ngaahi fakamatala ki he ngaahi fakamole, ‘e lava pe ke tapuni ‘i he taimi ‘oku malōlō  ai ha taha, ke ta’ofi ‘aki e kākā, pe ko e ‘identity theft’, pe ko hono tukuangē ke hokohoko atu pe hono to’o e ngaahi totongi ko ia ‘oku kei ‘legitimate’.

‘Oku kau heni ‘a e me’a fakapangikē, ngaahi saiti ki he sopingi/fakatau tuki. Ko e ngaahi kautaha, pe ko e ngaahi saiti ko ia ‘oku nau mahu’inga ‘ia i he me’a na’e hoko, ‘e te nau ‘oatu leva e ngaahi fale’i felave’i mo e ngaahi me’a, ‘a ia ‘oku totonu ke ke hoko atu ‘o fai

Malu’i ho ngaahi koloa

 ‘Oku lahi pe e ngaahi founga ke tokoni atu ki hono fakapapau’i, ke ‘oua ‘e mole e ngaahi ‘digital assets’, ka malōlō  ha taha.

‘Oku fu’u lahi faufaua e ngaahi uepisaiti ia mo e ngaahi sevesi he ‘initaneti fekau’aki mo ‘eni ke faka’asi kotoa ‘i he peesi ko ‘eni, ko ia ai, ‘oku mau ‘oatu pe ‘a kinautolu ‘oku lahi taha hono ngāue’aki ‘i he ‘initaneti. Ko ‘emau ngaahi fale’i mafai makehe atu pe, ke ke fakaukau atu ‘a e ‘login’, mo e ngaahi fakaikiiki kehe ki he ‘initaneti – ‘i ho’o ‘will’, pea ke ‘ave ko ho’o ‘solicitor’

Mitia fakasōsiale

Ko e ni’ihi ‘o e ngaahi netiueka fakasōsiale, ‘oku ‘osi ‘i ai ‘enau ngaahi tu’utu’uni felave’i mo e ngaahi ‘akauni fakakomipiuta ‘a e kau faka’aonga’i, kapau tenau malōlō . Ngaahi me’a kehe leva, ko e ngaahi ‘akauni ko ia, ‘e toki tapuni pe ia kapau ‘oku ‘ikai ke toe lahi hono ngāue’aki … pe kapau ‘oku ‘ikai ke toe ngāue ki ai ha taha mei he famili, pe kaungame’a

Facebook

Ko e Facebook, ‘oku ‘i ai pe ‘enau tohi ke fakafonu kapau ‘e feima’u ‘e ha famili, pe kaungame’a ke to’o e ‘akauni he hili ‘a e mate, pea ko e tohi ki he ‘profile’s memorialisation’, ko hono ‘uhinga, ko e tokotaha ‘oku malōlō , ‘e ‘ikai ke toe ‘asi ia ‘i he ngaahi puha ‘suggestions’ pe ‘people you may know’, ka te ke toki lava pe sio ki ai, kapau ‘oku te faka’ata. ‘E lava pe ke fe’ave’aki ‘a e gnaahi ‘memories’ ‘o e tokotaha ne malōlō  ‘o fakatatau ki he tukunga mo e makatu’unga na’a ke seti ki ai ho ‘privacy settings’

Twitter

Ko e Twitter, ‘oku lava pe ke ke tapuni’i ho ‘akauni mo ‘oatu ha ngaahi ‘archives of public tweets’ (fakakalakalasi e ngaahi tweets) ki he tokotaha ne malōlō . Ko e mafai ke fakohoko ‘eni, kuo pau ke ma’u ha kole ia mei ha memipa ‘i he famili, pe tokotaha ‘oku ma’u ha’a ne mafai ke fakahoko ‘eni mei he tokotaha ne malōlō . Ko e fo’i founga ngāue ko ‘eni ‘oku ‘oatu pe ia ‘i he saiti ki he fiema’u tokoni mei he  Twitter

Google (kau ai ‘a e Twitter mo e Google Play)

Ko e Google’s ‘Inactive Account Manager’, ‘oku ne faka’ata ‘e ia ki he kau faka’aonga’i ke nau seti ha ngaahi founga ke lava ai ‘o ‘ave e ‘ownership’ mo e mafai ‘o e ngaahi ‘akauni ‘oku ‘ikai ke toe ngāue’aki ki ha ‘delegated user’ (tokotaha ne foaki ki ai). Ko ho’o koloa ‘i he Google, ‘oku kau ki ai ‘a e Google+ Google Docs, Gmail, Picasa photos mo e YouTube videos. Tuai pe ke ‘ilo na’e malōlō  ha taha ne faka’aonga’i ‘enau sevesi, ‘e fengāue’aki leva ‘a e Goolge mo e kau famili ofi mo e kau fakafofonga ki he taha malōlō  ke tapuni’i e ‘akauni. ‘Oku ‘i ai pe ngaahi tukunga kehe ia, ‘e tenau ‘oatu ai e ngaahi me’a mei he ‘akauni ‘a e tokotaha ne malōlō

 MySpace

Ko e MySpace, ‘oku ne fakahaofi, pe to’o ‘e ia ‘a e ‘profiles’ ‘o e taha malōlō , ‘o kapau ‘oku fiema’u mei he tokotaha hoko hake, ‘oku ofi ki he taha na’e malōlō , pe taha ma’u mafai ki he ‘estate’. Ko e saiti ko ‘eni ‘oku ne faka’ata ‘e ia e fokotu’u ‘o e ‘memorial’ ke faka’apa’apa’i ‘aki ki nautolu ne malōlō

Email

Gmail mo e Hotmail, ‘oku ne faka’ata ‘e ia ‘a ngaahi ‘akauni ‘īmeili ‘o e kakai ‘osi malōlō  ke lava ‘o hu ngāue’aki, ‘aki ‘i he ngaahi makatu’unga kuo pau ke fakahoko. Kehe ‘a e, Yahoo! Mail, he ‘ikai ke ne ‘oatu ‘e ia ‘a e ngofua tatau.

Dropbox

Ko e Dropbox, ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha’a nau tu’utu’uni pau ki he ngaahi ‘akauni ko ia ‘o e kau mate. ‘I he ‘enau tu’utu’uni, ‘oku tamate’i ‘otometiki pe e ‘akauni kapau ‘oku ‘ikai ke toe ngāue’aki he ‘osi pe e ‘aho ‘e 90

Wikipedia

Ko e ngaahi peesi ko ia ‘o e tokotaha ‘oku ne faka’aonga’i ‘a e ‘wikipedia’, ‘oku fa’a malu’i nomolo pe ia hili pe ‘a malōlō  ‘a e tokotaha faka’aonga’i, ke ta’ota’ofi ‘aki e fakatonutonu ta’e ma’u ha mafai, pe ‘vandalism’ (maumau’i ‘o e koloa), kau ki ai e ‘trolling’. Ko e ‘wikipedia’, kuo nau fa’u ha peesi ‘central memorial’ (fakamanatu) ke manatu’i ‘aki ‘a nautolu ne nau kaunga kau ki hono foaki fakakaukau mo fakatonutonu ki he uepisaiti

iTunes

ʻOku ʻikai ʻasi ʻi he ngaahi ‘terms and conditions’ (tuʻutuʻuni mo e ngaahi tuʻunga) ʻo e falekoloa iTunes ʻa e Apple ʻa e meʻa ke fakahoko kapau ‘e mate ha taha ‘o ‘e nau kau memipa, ka ʻoku pehē:

“You may not rent, lease, lend, sell, transfer distribute, or sublicense the Licensed Application and, if you sell your Mac Computer or iOS Device to a third party, you must remove the Licensed Application from the Mac Computer or iOS Device before doing so.”

(“’Oku ‘ikai ha’o ngofua ke ‘rent’, lisi, foaki, fakatau, tufaki, ‘sublicense the Licensed Application’ (toe ‘oatu e laiseni ki ha taha kehe), pea kapau te ke fakatau atu ‘Mac Computer or iOS Device’ ki ha paati kehe, kuo pau ke ke toʻo ʻa e ‘Licensed Application’ mei he Mac pe iOS Device kimuʻa pea ke toki fakatau atu.”)

ʻOku ʻuhinga ʻeni, ko e kakano – kau ai ʻa e hiva, vitio’, ‘podcasts’, ‘apps’ mo e meʻa ʻoku tauhi ʻi he iCloud – ʻoku kei lokaʻi pe ia ki he ʻakauni pea he ʻikai lava ke ʻoatu ia ki ha taha kehe, ʻo aʻu ai pe ki he hili ʻa e mate. Neongo ia, ʻoku ʻiloa ʻa e Apple ke ne tokangaʻi ʻa e ngaahi kole fakamatoato ki ha ‘akauni ‘o ha taha kuo pekia ke ʻave ʻe ha ‘o faka’aonga’i ‘e taha ‘oku kainga, pea ko e ʻuluaki ngāue leva ʻoku totonu ke fai, ko e ʻimeili ki he [email protected] ke aleaʻi ʻa e meʻa ʻoku fiema’u ke fakahoko.

ʻI he taimi ʻoku mate ai ha taha, ʻe lava ke liliu ʻa e hingoa, ʻimeili mo e lea fakapulipuli mo e fakaikiiki ʻo e totongi fakafoki kapau ʻoku ʻi ai ha kainga pe tokotaha ‘oku ne ma’u ha mafai ki he ʻakauni. Ko ha sipinga lelei ʻeni ʻo e mahuʻinga hono fakakau atu ‘a mafai ki he fakaikiiki ‘o e ‘login’ ‘i he ‘will’. ʻOku totonu foki ke fakaha atu ʻa e passcode pe PIN ʻo e meʻangāue, he ‘e ta’e’aonga hono ngāue’aki ‘a ‘login’ kapau ‘oku ‘ikai ke lava ‘o hu ki he me’angāue ‘i he kamata pe. ʻOku ʻi ai foki mo ha tokoni ʻa e Apple ʻoku ne ʻai ke tapuni kakato ‘aki ha ʻakauni.

Ke ke toe vakai foki ki he...

Ngaahi lea laukonga ‘oku ki’i mamafa ange

‘PIN’

Fika fakapulipuli ‘oku ne ‘’ID’ ‘aki kita.

‘iOS’

Sisitemi pule ‘a e ‘Apple’’oku ngau’aki ‘I he iPhone moe iPad  ‘devices’.

‘iCloud’

Ngaue’aki he ‘Apple’ ke tuku ai ha me’a pe ke ‘backup’.