Ngaahi maumau ‘e malava ke hoko
- Ko e ‘ikai ke toe lava e naunau ngāue fakakomipiuta ‘o ngāue (hangē ko e fa’a hoko ‘a e ‘ikai ke toe ngāue ko ia ‘a e ‘hard drive’ (tisi tanaki’anga fakamatala fakakomipiuta).
- Tamate’i noa ‘o ha faile
- Kaiha’a
- Vela, Tafea, Maumau ta’e’amanekina
- Pipihi fakakomipiuta ‘o e vailasi pe ko e polokalama sipai fakapulipuli
- Tamate’i ‘o e ngaahi faile e ni’ihi lolotonga ha fakafo’ou ki he ‘operating system’ (polokalama sisitemi ko ia ‘oku fakalele ‘aki e komipiuta)
Ko e teita ‘i ho’o komipiuta ‘oku lava ke kau atu ki ai e ho ngaahi fakamatala fakapepa, la’i ta, musika, vitioo mo e fakamatala fetu’utaki – hangē pe ki ho ngaahi polokalama fakakomipiuta. Ko e ngaahi tisi komipiuta he kuonga ni ‘oku ne lava ‘o tanaki ha ngaahi fakamatala lahi, ‘a ia ko e mole tupu mei he taha ‘o e ngaahi me’a ‘i ‘olunga, ‘oku fakatu’utamaki atu.
Tauhi ke malu ho fakamatala
Ko e talifaki fakakomipiuta ‘oku ne fakafaingofua hono malu’i ko ia ho teita ‘aki hono hiki hano tatau mo tanaki ia ‘i ha feitu’u kehe mei he tisi ho komipiuta.
‘Oku ‘i ai e ngaahi founga kehekehe ke talifaki ‘aki ho ngaahi fakamatala. Ko e ha pe te ke, ‘oku mahu’inga ke ke vakai’i ‘aki e ngaahi me’a ko ‘eni:
- Palani ki ha mole kotoa ko ia ho teita (hangē ko e kaiha’asi ‘o e ‘laptop’ ko ia ‘oku ‘i ai katoa ho fakamatala)
- Kapau ko e talifaki ko ia ho fakamatala ki he tisi hiki fakamatala ‘i tu’a ho komipiuta, fakapapau’i ‘oku tuku ia ‘i ha feitu’u kehe mei ho fale ngāue ke faka’ehi’ehi mei hono kai’ha’asi pe ko ha maumau ‘o kau ai ho’o komipiuta.
- Ko e founga ke malu’i ho’o ngaahi tivaisi, ‘oku fiema’u ke malu’i malohi ho’o ngaahi lea fakapulipuli”
Ko e fuofua taimi ko ia ‘oku hiki ai ha fakamatala, ‘e hiki kakato leva ha tatau talifaki. Ko e ngaahi hiki talifaki ka hoko atu leva ‘oku fiema’u pe e ngaahi faile ko ia ‘oku ‘osi liliu pe ne toki tanaki atu talu mei he tatau talifaki fakamuimui. Ko e lahi taha ‘o e ngaahi founga talifaki fakaonopooni, ‘oku ‘otometiki pe ‘enau lava ke fili e ‘mode’ (sipinga talifaki) ko ia ke ngāue ’aki.
Ngaahi founga talifaki fakakomipiuta
‘Oku ‘i ai e tefito’i founga mahu’inga ‘e ua ke talifaki ‘aki ho fakamatala. Ko hono fili ko ia ‘a fe ke faka’aonga’i, ‘oku fiema’u ke ke sio pe ‘oku faingofua, vave, ‘oku fiha hono totongi pea mo fe’unga ki ho’o to’onga mou’i.
Tisi tanaki’anga fakamatala to’oto’o
Ko e tisi tanaki’anga fakamatala to’oto’o ko e naunau me’angāue vave, mo faingofua ke hiki ki ai fakamtala kotoa. Ko e ngaahi motolo ko ia ‘oku ma’u, ‘oku lava ke palaki ki he USB ‘port’ (fehokotaki), pe fehokotaki ‘o fou ‘i he netiueka faka’initaneti ta’euaea. Ko e tokolahi taha ‘e naunau ko’eni ‘oku lava pe ‘o tauhi ‘i ha feitu’u kehe.
‘Oku angamaheni’aki hono ma’u e ngaahi sipinga motolo ma’ama’a ko ‘eni ‘i he 320 Kikapaiti (320,000 Mekapaiti) ‘o a’u ki he 4 Telapaiti (4,000 Kikapaiti), ‘a ia ‘oku lava ‘o tala hono lahi ‘aki honau totongi. Ke ‘oatu ha fakakaukau ki he lahi ko ia ‘o e tuku’anga fakamatala ‘oku nau ‘omi, ko e la’i tā ‘e taha lelei mei he me’afaita fakakomipiuta pe me’afaita telefoni, ‘oku ‘i he mekapaiti ‘e 1 ki he 5. Ko e faile hiva ‘i he MP3 ‘e ma’u ia ‘i he mekapaiti ‘e 3 ki he 8. Pea na’a mo e 320 kikapaiti ko ia na’e lau atu ‘i ‘olunga, ‘oku lava ‘o fe’unga ai e la’i ta ‘e 100,000 pe ngaahi hiva ‘e 64,000.
Ni’ihi ia ‘o e ngaahi tisi ‘oku ne ‘oatu ‘e ia ‘a e founga ‘one touch’ (ala pe taha) ‘a ia ‘oku ne hiki ho fakamtala ‘i ha’o fakahoko ha fo’i lomi pe ‘e taha, pe ‘otometiki pe ‘ene hoko ‘i he ngaahi vaha’ataimi ‘oku ‘osi seti kimu’a.
‘Oku mahu’inga ‘aupito ke ke sivi’i e fakamatala ‘oku ke hiki ki ho’o tisi to’oto’o pe ‘oku malava pe ke toe ma’u ‘o kapau ‘oku fiema’u. ‘Oku tonu ke ke ngāue ’aki ha komipiuta kehe ki hono sivi’i ke fakapapau’i ‘oku na fenapasi – mo lava ‘o toe fakafoki e fakamatala – ka ‘i ai ha taimi ‘e mole ai ho komipiuta lolotonga.
Talifaki fakamatala ‘i he ‘initaneti (cloud backup)
‘Oku toe fakalahi ange e manakoa ko ia hono faka’aonga’i ‘o e talifaki fakamatala he ‘initaneti ( ‘oku ‘iloa ko e ‘cloud backup’) koe’uhi ko ‘ene faingofua hono ngāue ’aki, malu pea ma’ama’a.
‘Oku malava pe ke ke hiki ha tatau ‘o e fakamatala mei he taha pe ua ‘o e ngaahi fakamatala fakapepa pe la’i ta ‘o a’u ki he kotoa ko ia ‘o e ngaahi me’a ‘i ho’o komipiuta, pea ‘oku ‘ikai ha fakangatangata ki he lahi ko ia ‘o e feitu’u tanaki’anga.
‘Oku lahi ‘aupito e ngaahi kautaha ‘oku nau tokonaki e talifaki fakamatala he ‘initaneti. ‘Oku kau atu ki ai e internet service provider (ISPs), polokalama malu’i ki he ‘initaneti mo e ngaahi kautaha ko ia hangē ko e Apple mo e iCloud – ‘o a’u ki he kau taukei.
‘Oku ‘alu pe ‘a e taimi, mo hono ‘ikai ngata pe hono ngāue ’aki e Cloud ki he talifaki fakamatala ka toe faka’aonga’i ki he ‘primary storage’ (tanaki’anga fakamatala fakataimi). ʻOku hanga ʻe he meʻa ni ʻo ʻai ke ke lava ʻo hu ki hoʻo fakamatala mei ha faʻahinga komipiuta, ‘smartphone’, pe ‘tablet’ ʻi ha feituʻu pe he mamani taʻe te ke ʻave ʻa e fakamatala mo koe fakataha mo hono ngaahi tu’unga fakatu’utamaki. Ko hono faka’aonga’i ko ia ‘o e Cloud ki he ‘primary storage’ ‘oku malu ange ai ho fakamatala koe’uhi ‘oku toe hiki ai pe hono talifaki mo hono toe tauhi ke malu. ‘Oku ikunai’i heni ‘a e konga lahi ‘o e ngaahi fakatu’utamaki ko ia hono tanaki mo tauhi e ngaahi fakamatala ‘i ho’o komipiuta.
‘E ma’u atu e sipinga ‘o e tatau talifaki ‘o e fakamatala ‘i he ‘initaneti ‘i heni.
Fale’i kehe
‘Oua ‘e ngāue ’aki e ‘USB memory sticks’, CDs hiki pe DVDs ke hiki ‘aki ho fakamatala. Ka neongo ko e ngaahi me’a ko ‘eni ‘oku ‘asi ma’ama’a mo faingofua hono founga ke ngāue ’aki, he ‘oku nau tatau pe ‘i he si’isi’i e lahi o ‘enau tanaki’anga fakamatala mo faingofua ke mole pe kaiha’asi. Ko e ngaahi CDs mo e DVDs, ‘oku tuai ‘enau ngāue ki hono fe’ave’aki ko ia ‘o e ngaahi fakamatala.