Ko e ngaahi fakatamaki ‘e ala hoko
Ko e ngaahi fakamamahi ‘oku fekuki mo e ngaahi komiuniti ‘o e kakai fefine, tamaiki finemui, pea mo e kau SOGI (Sexual Orientation and Gender Identity) ‘o kau ki ai ‘a e:
- Fakamanamana hono ala kovi΄i pe ko ha ngaahi fakamamahi kehe
- fakamamahi΄i ‘aki ha ngaahi talanoa ‘oku ‘ikai ke taau (sexual), pe ko ha fa΄ahinga fakahoha΄asi pehē
- ko hano toutou fakahoha΄asi kita ‘i he opé
- ko hono ‘ohofi kita koe΄uhi ko hoto tu΄unga ‘i he fa΄ahinga ‘o e tangta (tangata pe fefine pe finemui pe ‘oku te kei si΄i)
- ko ha fakahoha΄asi kita ‘aki hono ‘omai ha ngaahi tohi kovi ‘i he telefoni
- Ko hono tuku atu ha ngaahi ‘ata, vitiō pe ko ha fanga ki΄i kilipi(audio clips) ‘oku ‘ikai ke taau mo e anga ‘o e nofo ‘i he opé, ‘o ‘ikai ke ‘i ai ha ngofua
- Sio mo ma΄u ha ngaahi fakamatala ‘aki ha ngaahi founga kākā
- Fa΄u mo tuku atu ha ngaahi fakamatala loi fekau΄aki mo e tokotaha ‘oku fai ki ai ‘a e tāketi
- Feinga ‘o a΄usia ‘a e ngaahi taumu΄a ‘aki hono fakamālohi΄i ‘o ha taha ke totongi mai ha pa΄anga pe ha koloa koe΄uhí, ko ha me΄a/talanoa ‘oku te ‘ilo fekau΄aki mo e tokotaha ko ia
- ‘Ilo ha ngaahi fakamatala fakapulipuli ‘a ha taha pea te hanga ‘e kita ‘o tufaki atu he vahaopé
- Ko hono ngāue΄aki ‘e he ngaahi kakai na΄e ‘ikai ke fakaafe΄i , ha ngaahi ‘ata na΄e faka΄asi lolotonga ha ngaahi telefoni pe fakataha he vahaopé.
Ko e ngaahi fakakaukau ‘i ‘olungá, ka hoko ki ha taha, ‘oku malava ke nau fakahoko ha fakatamaki lahi ‘o kau ki ai ‘a ‘ene ongo΄i ngalivale he mole hono ngeia ‘o malava ke ne fakatupu ha mahamahaki ‘o ‘ene fakakaukau, ‘o ia hoko ko ha me΄a ke ne vaetu΄ua ‘a ‘ene ‘amanaki, ‘ikai ke to e fie feohi mo ha taha, ‘one fakahoko ha ngaahi fakalavea ki hono sino ‘o iku ai ke ne to΄o ‘ene mo΄ui. ‘Oku fakatokanga΄i heni ko e kau mamahi, ‘oku nau fakamama΄o leva mei hono ngāue΄aki ‘o e ‘initāneti, ‘ikai ke ngata pe he mole meia tekinautolu ‘a e ngaahi lelei hono ngāue΄akí, ka ‘oku mole pea mo e ngaahi faingamālie te nau ala ma΄u ‘i hono faka΄ai΄ai kinautolu pea mo toe ‘ilo lahi foki ki he ngaahi me΄a fekau΄aki pea mo e totonu ‘o e tangata.
‘Oku to e malava foki heni ia ke to e hoko ha me΄a ia ‘oku koviangé, hangē ko e kau mamahi ‘e ni΄ihi ‘oku fa΄a tukuaki΄i kinautolu ki he hoko ‘a e ngaahi palopalema pehe ni, ko e΄uhí pe ko e anga ‘enau ngaahi fakakaukaú, ko ‘enau to΄onga mo΄ui fakafo΄ituitui, pe ko ‘enau feinga ke nau tau΄i pe fakafekiki ki he ngaahi fakamamahi ko ‘eni.
Ko e ngaahi fakamamahi ko ‘eni he vahaopé ko e ‘uhí ko hoto tu΄unga ko e (tangata pe fefine, pe finemui) ‘e malava pe ke hoko tu΄o taha, pe ko ‘ene hokohoko, pe ko ha kemipeini pe ia kuo ‘osi tāketi ki ai. ‘Oku malava ‘o fakahoko ‘eni ‘i he ngaahi founga kehekehe ‘i he vahaope hangē ko e ‘īmeili, ko e tuku atu ha tohi (SMS) ‘i he telefoni, pe ko ha ngaahi tohi hangatonu atu pe he ngaahi mītia fakasōsiale pe uepisaiti, pe ko hono fakahoko tatau pe ia ‘o hangē ko e ngaahi fakamamahi ‘oku tau fekuki mo ia he hala fononga. Ka ko hono faikehekehe, ko e natula ‘o e ‘initāneti ‘oku ne to e ‘ave ‘e ia ‘a e fo΄i fakamamahi ko ‘ení, ke to e ‘ilo lahiange ‘e he kakai.
‘Oku ‘ikai ko kinautolu pe ‘oku nau fakahoko ‘a e fakamamahi ni ‘e tukuaki΄i, ka ‘oku kau atu mo kinautolu ‘oku nau kaungā fai ‘i hono tāketi΄i ‘o e mamahi, mo hono tufaki atu ‘a e ngaahi fakamatala ni, ‘i ha ngaahi ngaahi founga kehekehe. Hangē ko hono talanoa΄i ki honau komiunití(pea ‘i he taimi ‘e ni΄ihi, ‘oku ‘ikai ke nau fakatokonga΄i ‘enau konga ‘i he seini).
Ko e ngaahi fakamamahi ko ‘eni ‘oku hoko ‘i he vahaopé ‘o makatu΄unga ‘i hoto tu΄unga, pe koe tangata, pe fefine, pe finemui, pe ko e tokotaha ‘oku te ta΄u si΄i na΄e fu΄u ‘alu/tupu lahi ki ‘olunga talu mei he kamata mai ‘a e mahaki koviti-19. Ko e ‘alu ki ‘olunga fakamuimui tahá ‘a e faingata΄a ‘i he tu΄unga faka-΄ekonomika, ko hono ta΄ota΄ofi ‘o e ‘alu holo ‘a e kakai, pea mo e faka΄ehi΄ehi mei he feohi fakatokolahi, pea mo e ngaahi faingata΄a ‘oku fekuki pea mo e mo΄ui lelei ‘a e fakakaukau, ka koe pangó, ‘oku hoko ‘a e ngaahi me΄a ko ‘eni, ko ha faingamālie ke ngāue΄aki ‘e he kau fakamamahi.
Ko e hā ho΄o me΄a ‘e fai kapau ‘o tāketi΄i koe ‘e he kau fakamamahi ‘o makatu΄unga ‘i ho΄o tu΄ungá (tangata pe fefine, pe finemui, pe ta΄u si΄i)
Talanoa ki ha memipa ho famili, pe ko hao kaungāme΄a, pe ko hao kaungā ngāue, pe ko ha taha fale΄i/ faiako ‘oku ke falala ki ai pea he΄ikai te ne hanga ‘o sivi΄i koe pe te ne hanga ‘o tufaki pe līpooti ho΄o mamahí, ki he tukui komiunití.
- Fakahoko ho΄o mamahi ki he kakai totonu ‘oku nau tokanga΄i ‘a e tafa΄aki ko ia.
- ‘Oua te ke tali pe te ke hanga ‘o tuku atu ho΄o fakakaukau mo ho΄o mamahi ki he tokotaha ‘oku ne fakahoko, pe ko ha taha ‘oku kau ki hono fakamafola holo ‘a e fakamamahi ni, he΄e hoko ia koha me΄a te nau ngāue΄aki ke to e faka΄ita΄i mo fakamatalili΄i koe
- Hanga ‘o poloka ‘a e tokotaha fakamamahí, mo kinautolu ‘oku nau fakamafola holo.
- Kapau ko e fakamamahi ni ko ‘enau hanga ‘o tuku atu ha ngaahi tā ‘oku ‘ikai ke taau ‘i he vahaope, ke ke līpooti ia ki he uepisaiti pe ko kinautolu ‘oku nau tokonga΄i ‘a e mītia fakasosiale ko ia. ‘oke kole ke nau hanga ‘o to΄o pea ke poloka/ta΄ofi kinautolu mei hono ngāue΄aki ‘a ‘enau uepisaiti.
- ‘Oku malava ke ke līpooti ki he kau Polisi kapau ‘oku ‘ohofi/fakahoha΄asi koe ‘e ha taha, pe tufaki holo hao tā pe ko ha fa΄ahinga fakamamahi pe he vahaopé.
- Līpooti ki he kauPolisi ha ngaahi houtamakai, ngaahi fakamanamana, mo ha taha ‘oku ne hanga ‘o muimui΄i koe pe kākā΄i ho΄o peesi ‘o tufaki holo ho΄o ngaahi fakamatala fakafo΄
- Kapau na΄e vaetu΄ua ho΄o ‘amanaki koe΄uhí ko hono fakamamahi΄i koe koe΄uhi pē koho tu΄unga (tangata, pe fefine, pe finemui, pe ta΄u si΄i) ‘oku malava ke ke fekumi ki ha tokoni fakapolofesinale ki he va΄a faka΄ Te ke lava lelei pe ‘o ma΄u ‘a e ngaahi famakatala ni ‘i ha΄o kumi he vahaopé. ‘Oku lahi pea mo e ngaahi komiunitī ‘i he mītia fakasōsialé ka ke fakapapau΄i ‘oku mo΄oni mo pau ‘a ‘enau taumu΄a ngāue.
Kapau ‘oku ke feinga ke ‘ahi΄ahi΄i, ‘o ke tāketi΄i ha taha ke fakamamahi΄i ‘aki ‘a e ngaahi ‘uhinga ‘i ‘olunga, pe te ke kamata΄i pe ko ha taha kehe, kātaki to e fakakaukau lelei ki ai. ‘Oua ‘e to΄o mei ho΄o fakakaukau ‘a e ngaahi faingata΄a ‘e fepaki mo e mamahi, pea ko e tahá, ‘oku ke fakahoko ‘e ko e ‘a e hia mamafa. Ko e me΄a tatau pe kapau ‘oku ke ‘ave holo pe tufaki holo ‘a e ngaahi fakamatala ko ia ki ha taha he vahaopé pe ko e talanoa ngutu holo pē