English

Mopaila ‘Apps’

ʻOku fakaʻau ke hoko ʻa e ngaahi ‘Apps’ polokalama ko ha founga mahuʻinga angē ke fetuʻutaki mo hu ai ki he ʻInitaneti ʻo fakafou ʻi heʻetau telefoni, ‘tablets’ mo e ‘TV’s’. ʻOku tau fakaʻaongaʻi kinautolu ke vaʻinga, ʻave, ‘messages’, vakaiʻi ʻa e ongoongo mo e ʻea pea fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi mape mo e ‘navigation services’.  ʻOku fakautuutu foki ʻetau fakaʻaongaʻi kinautolu ke fai ʻaki ʻetau fakapangikē.  Neongo ʻoku ʻomi ʻe he polokalama ha founga faingofua mo faingofua ʻo e hu ki he kanotohi mo e ngāue lahi, ka ʻoku mahuʻinga ke ʻiloʻi e founga ke fakaʻaongaʻi malu mo malu ai kinautolu.  ʻOku ʻi ai  ha ngaahi fale’I  ke tokoni atu ke ke fakaʻaongaʻi lelei taha hoʻo ‘device’ mo e ‘Apps ‘pea mo e founga ke fakaʻaongaʻi ai kinautolu ʻi he loto falala.

Fokotuʻu e polokalama mei he ngaahi falekoloa ‘app’ ʻoku ʻiloʻi.

ʻOku malava pe ke ʻi ai ha ngaahi ‘apps’ ʻe niʻihi ke hu ai ki hoʻo device toʻotoʻo.  ʻOku tupulaki ʻa e malava ko ʻeni kapau te ke fokotuʻu ha ‘app’ mei ha maʻuʻanga tokoni ʻoku ʻikai ke fuʻu lelei (pe taʻeʻiloa).  Hangē ko ʻeni, ʻe lava ke toʻo ʻe ha taha ha totongi manakoa ki he ‘app’, tanaki atu honau ngaahi ʻelemeniti fakalao pea ʻoangē ia ke taʻetotongi ʻi he ʻ ngaahi papa fanongonongo ʻ pe ʻ ngaahi netiueka fakatoʻu.  ʻI he taimi pe kuo fakahu ai ʻa e rogue app ki hoʻo telefoni, ʻe lava leva ʻe he niʻihi kehe ʻo puleʻi ʻa e handset, fai ha ngaahi telefoni, fai ha ngaahi totongi ʻo fakafou ʻi ha ngaahi meʻa maʻolunga ʻoku ʻikai ke ke fakangofua, pe ʻave mo taʻofi ʻa e ngaahi popoaki ʻa e ‘SMS’ mo ‘voicemail’.  Mahalo he ʻikai te ke fakatokangaʻi ha meʻa ʻoku hala kae ʻoua kuo tomui.  Ko ia, fakaʻehiʻehi mei he apps mei unauthorised sourrces, hangē ko e ʻ ngaahi papa fanongonongo ʻ pe ngaahi netiueka fakatoʻu.  Ka ke download hoʻo Apps mei he ngaahi falekoloa fakaʻofisiale.  Kae mahulu hake ai, tokanga ki he ‘app’ pea vakaiʻi e ngaahi fakaanga kimuʻa pea toki ‘download’.

Fakakaukau ki hono fakafuofuaʻi ʻo e kanotohi

ʻOku ʻomi ʻe he polokalama ʻi ha ngaahi falekoloa app manakoa ʻe niʻihi ha fakafuofua ki he kanotohi. ʻE ala tokoni atu hono fakafuofuaʻí ke ke ʻiloʻi pe ʻoku feʻunga ha app mo e fānaú.

ʻI he angamaheni, ʻe ʻomi ʻe he fakafuofua ha fakahinohino ki he kakano mo e malohi ʻo e ngaahi kaveinga hangē ko e fetaʻaki, lea taʻefeʻunga, kakano fakasekisuale, pe ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ki he faitoʻo konatapu. ʻOku totonu ke ke ʻiloʻi ʻoku ʻi ai ha tuʻutuʻuni ki he faʻahinga ʻo e app takitaha. ʻOku ʻuhinga ʻeni ʻe kehe ʻa e fakafuofua mei he app store ki he app store.

Kātaki ʻo fakatokangaʻi angē ko e fakafuofua ko ʻení ʻoku fekauʻaki ia mo e meʻa ʻi he polokalamá. Kapau ʻoku ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi polokalama ʻoku ne fakaʻata koe pe ko hoʻo fanau ke nau fetuʻutaki ki he ʻInitaneti mo hu ki he kanotohi ʻi tuʻa ʻi he app, mahalo te ke fie fakakaukauʻi ha toe ngaahi meʻangāue pe maluʻi ʻi he tuʻunga ʻo e netiueka, meʻasivi pe ngaahi fili ki he kumi malu. ʻE lava ke maʻu ha fakaikiiki lahi angē ʻi he ngaahi meʻa ni ʻi he

http://www.internetmatters.org/technologies/parental-controls.html

Tokanga ki he ngaahi fakangofua ʻoku ke foaki

ʻI he taimi te ke download ai ha app, te ne faʻa ʻeke pe ʻe lava ke ne maʻu ha ngaahi polokalama pe fakamatala pau ʻi hoʻo device. ʻOku ʻiloa ʻeni ko ha ʻ kole fakangofua ʻ pe ko ha ʻ fakangofua ʻ. Hangē ko ʻeni, ʻe lava ke kole ʻe he navigation Apps ha ngofua ke fakaʻaongaʻi hoʻo “feituʻu lolotonga” kae lava ke ʻomi ha ngaahi fakahinohino totonu mo e fakamatala ki he feituʻu. ʻE lava ke kole ʻe he ngaahi polokalama fakatonutonu ʻo e taa ke lava ʻo hu ki hoʻo ngaahi taa koeʻuhi ke ke lava ʻo fakatonutonu ʻa e ngaahi ta ʻoku ke fai ʻi hoʻo handset ʻi he app.

ʻOku faʻa felotoi pe ʻoku totonu ke developers kole pe ʻa e fakamatala mo e ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu fakahangatonu ki he app ke lele ki ai. Neongo ia, ʻe lava ke kole ʻe ha ngaahi Apps ʻe niʻihi ha ngaahi fakangofua kehe mei he meʻa ʻoku matuʻaki fie maʻu ki he app pau ke hu ki ai.

Ke maluʻi hoʻo fakamatala fakatautaha, lau fakalelei ʻa e ngaahi kole fakangofua ke download pe ʻi he taimi ʻoku ueʻi ai koe mo fakapapauʻi ʻoku ke ongoʻi fiemalie ʻi he fakamatala ʻoku ke authorising ʻa e app ke fakaʻaongaʻi.

Kapau ʻoku ʻikai ke ke ongoʻi fiemalie ʻi he ngaahi fakangofua ʻoku kole, ʻoku totonu ke ke fakaʻikaiʻi ʻa e kole pe kumi ha app ʻe taha.

Fai hoʻo telefoni ko hoʻo peesi pa’anga

ʻOku fakautuutu e manakoa ʻi hono fakaʻaongaʻi ha smartphone ke tokangaʻi ʻaki hoʻo paʻanga. ʻOku ʻi ai ha ngaahi lelei mahino ki he meʻa fakapangikē toʻotoʻo: ʻOku ʻomi ʻe he polokalama ha founga faingofua mo faingamālie  angē ki he pangikēe, pea fakahaofi foki mo koe ʻi he taimi mo e paʻanga. Ka, ʻoku ʻi ai foki mo ha ngaahi meʻa ʻoku tuʻu fakatuʻutamaki, kau ai ʻa e foʻi moʻoni ko ia ʻoku ke tauhi ha fakamatala pelepelengesi ʻi hoʻo meʻangāue toʻotoʻo ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ki ha fraudster. Ko ia ai, ʻoku fie maʻu ke ke manatuʻi ha ngaahi tefitoʻi ʻulungaanga lelei, hangē ko ʻeni, ʻoku mahuʻinga ke ke hu ki tuʻa mei he ngaahi polokalama fakapangikē; download pe mei he ngaahi falekoloa app fakaʻofisiale; ke ʻoua naʻa liliu e feituʻu maluʻi ʻo e fale ʻi hoʻo telefoni; mo e lea fufuu-maluʻi hoʻo telefoni.

Tokanga ki he ngaahi fakamole, tautautefito ki he ngaahi fakatau fakalotu fakafaʻahikehe mo e app

ʻOku angamaheni ʻaki hono maʻu ʻe he polokalama ha fakamatala ʻe lava ke fakaʻaongaʻi lahi angē ai hoʻo paʻanga fakamatala toʻotoʻo.

Kapau ʻoku ʻikai ke ke tokanga ki hono vakaiʻi hoʻo fakamatala, ʻe lava ke ke iku ki hoʻo paʻanga hu mai ʻo e fakamatala mo ha ngaahi totongi lahi angē.

Ko e tokolahi taha ʻo e kau Tokonaki toʻotoʻo ʻoku nau ʻoatu he taimi ni ha ngaahi meʻangāue pe apps ke fakaʻata koe ke ke vakaiʻi faingofua hoʻo fakaʻaongaʻi. ʻIkai ngata ai, ʻe lava ke iku hono fakaʻaongaʻi ʻo e apps ki he ngaahi moʻua maʻolunga angē. Fakakaukau ke liliu ʻa e fakamatala toʻotoʻo fakalotu fakafaʻahikehe lolotonga hoʻo mavahe ke tokoni ke fakaʻehiʻehi mei ha ʻohovale ʻa pila. Ko ofcom ʻa e ngaahi fetuʻutaki ʻa e UK regulator, vakaiʻi ʻenau fakahinohino fakavitioo ʻa ia ʻoku ne fakahaaʻi atu e founga ke fakahoko ai ʻeni ʻi ha handsets manakoa. Ke maʻu ha fakaikiiki lahi angē ki he founga hono fakaʻaongaʻi ʻo e apps ʻi muli vakai ki he fakahinohino ʻa Ofcom ki he fakalotu fakafaʻahikehe toʻotoʻo. ʻOku lahi ha ngaahi Apps, tauʻataina mo totongi ki ai, ʻo ʻoangē ha meʻa makehe ke fili mei ai. ʻOku ʻiloa ʻeni ko e ngaahi fakatau ʻi he app. Hangē ko ʻeni, mahalo naʻa fie maʻu ke ke fai ha fakatau ʻi he app ke hokohoko atu hoʻo vaʻinga hili ha tuʻunga pau, pe vave gameplay. ʻE lava ke matuʻaki tokanga makehe ʻa e fakatau ʻi he app ki he matuʻa koeʻuhi he ʻe lava ke fakalele ʻe he fanau ʻoku nau fakaʻaongaʻi ʻa e device toʻotoʻo ha ngaahi totongi maʻolunga ʻi ha ʻakauni taʻe kau ai e ʻilo ʻa ʻenau matuʻa. ʻE lava ke fai ia ʻe kinautolu ʻoku nau fie puleʻi ʻa e ngaahi fakatau ʻoku ʻikai fiemaʻua ʻi he app, ʻo fakaʻaongaʻi ha ngaahi meʻangāue ʻoku lava ke maʻu ʻi he ngaahi falekoloa app ʻoku ʻiloʻi. Hangē ko ʻení, ʻe ala fie maʻu ha passcode ʻe niʻihi ki he download pe fakatau takitaha ʻe he polokalama ngāué.

ʻOku ʻi ai ha handsets toʻotoʻo ʻe niʻihi ʻoku ne fakaʻata koe ke ke toʻo ʻa e ngaahi fakatau ʻi he app. ʻOku fakahaaʻi atu ʻe he fakahinohino fakavitio ʻa Ofcom ʻa e founga ke fakahoko ai ʻeni. ʻOku fakafotunga ʻa e screenshots ʻi he kehekehe ʻa e ngaahi tukunga ʻo makatuʻunga ʻi he handset mo e Version ʻo e OS kuo nau fokotuʻu.

Fakaʻataʻata maʻu pe ʻa e polokalama ʻoku ʻikai ke ke fakaʻaongaʻi

Ko e polokalama ʻe fiha kuo ke maʻu ʻi hoʻo meʻangāue – pea ko e toko fiha ʻeni ʻoku ke fakaʻaongaʻi moʻoni? ʻI he angamaheni, ʻoku ʻikai faʻa fakaʻaongaʻi maʻu pe ʻa e vaeua ʻo e ngaahi Apps kuo download. ʻE lava ke uesia ʻene ngāue ʻi hono fakafonu hoʻo device ʻaki ha ngaahi polokalama mamaha lahi. ʻOku ʻikai ngata pe ʻi heʻenau toʻo ha feituʻu, ka ʻoku lele maʻu pe ha ngaahi polokalama ʻe niʻihi ʻi he puipuituʻa ʻa ia te ne lava ʻo holoki hifo hoʻo device pea fufulu hoʻo puha ʻuhila. Hu ki hoʻo Apps pea toʻo ha faʻahinga meʻa pe ʻoku ʻikai ke ke toe fakaʻaongaʻi. Ki he ngaahi polokalama ʻoku ke fakaʻaongaʻi maʻu pee, fakakaukau ke tauhi kinautolu ke nau teiti ʻo hangē ko ʻeni ʻe lava ke fakaleleiʻi ai ʻa e polokalama app pe ngaahi meʻa fakamaluʻi.

ʻ Fakamaʻa ʻ hoʻo telefoni

Kapau te ke fili ke foaki, toe fakatau atu pe recycle ha telefoni toʻotoʻo motuʻa pe tablet, fakapapauʻi ʻoku ke tamateʻi kotoa ʻa e ngaahi fakamatala mo e apps ʻo hangē ko ia ʻoku lava ke maʻu ʻe ha taha pe ʻoku ʻave ki ai hoʻo device. ʻOku totonu foki ke ke lava ʻo maʻu ha ʻ fakafoʻou ʻo e fale ngāue ʻ ʻi he settings hoʻo device neongo he ʻikai lava ʻe he fili ko ʻeni ʻo tamateʻi kotoa hoʻo fakamatala fakatautaha mei he ngaahi meʻangāue.

ʻI he fakamalo ki he ngaahi fetuʻutaki ʻa e UK regulator Ofcom ki authorising hiki tatau ʻo e kanotohi ʻo e peesi ko ʻeni mei hono fakaʻaongaʻi malu mo malu ʻi hoʻo telefoni toʻotoʻo, ko ha fakahinohino naʻe faʻu ʻe Ofcom ʻi heʻene fekauʻaki mo e ʻofisi ʻo e Komisiona ʻo e fakamatala, ko e mafai ʻo e ngaahi tokoni telefoni mo e mafai fakapaʻanga ʻi he UK.

Ke ke toe vakai foki ki he...