English

Muimui’i he ‘Initaneti

Ne ‘osi fa’a hoko pe ‘a e ‘stalking and harassment’ (muimui’i mo famalohi’i), ka ko e talu ‘a e kamata ‘a e ‘initaneti, mo e toe faingofua angē ke fakahoko mo toe fa’ata angē ki he ‘ekitiviti ‘oku faka’aonga’i ki ai e ongo founga ko ’eni, pe fai kotoa pe ia ‘i he ‘initaneti. Ko e fa’ahinga fetu’utaki ta’e fiema’ua ko ‘eni, ‘oku fa’a fakahoko mei ha tokotaha ki ha taha tangata pe fefine ‘i ha to’onga ‘oku ‘ikai ke taau mo fe’unga, pea ta’e fakafiemalie kiatekinautolu, fakatupu ‘ita, pea kovi taha, ‘oku lava pe ke ne fakatupu mamahi  mo e maumau faka’atamai

Ko e kau ‘cyberstalkers’, ko ha taha muli, pe ha taha ‘oku ke ‘ilo (taimi ‘e ni’ihi ko ha’o kaume’a kimu’a), pea ‘oku ngāue’aki ki he ngaahi taumu’a kehekehe.

Ko e lahi angē ko ia ‘enau fiema’u, ‘e toe ‘angē’angē angē ai ‘enau, fehikiholo’aki ‘i he ngaahi senolo ‘i he ‘initaneti, kae ‘oleva ‘oku nau hoko ko e me’a pe ia ‘oku ne fakahoha’asi koe ‘i he ‘initaneti.

‘Oku nau fa’a ma’u ‘enau fakamatala fekau’aki mo koe mei ho’o ngaahi fakaikiiki ‘i he ‘initaneti, ‘o felave’i mo ho’o ngaahi me’a fakaekita mo e me’a fakapa’anga, va fetu’utaki, mo’ui fakasōsiale mo e ngāue pea mo e feitu’u ‘oku ke ‘i ai.

Ngaahi maumau ‘e malava ke hoko

  •  Identity theft – mapule’i ho ngaahi me’a ‘oku fakamo’oni’i ‘aki koe
  • Mapule’i ‘e ha taha kehe ho ngaahi fakamatala
  • Ma’u ho fakaikiiki fetu’utaki pea ngāue’aki
  • Feitu’u mo hono lava ke muimui’i koe ‘aki e GPS ‘i ho mopaila, ‘tracker devices’ pe, ‘spyware’ ‘i he telefoni
  • Ma’u ha ngaahi fakamatala fakafo’ituitui ‘oku loi pea ‘posted’ ‘i he netiueka fakasōsiale mo e ngaahi saiti kehe
  • Ma’u ha ngaahi uepisaiti fa’u fekau’aki mo koe kuo ‘osi uesia ‘i he kākā hangē ko e, ‘blogs’ mo e ngaahi saiti ki he netiueka fakasōsiale
  • Fakapuli atu ko koe, ke muimui’i ‘aki ha taha kehe, ‘o fakangalikovi’i koe
  • Fakaongoongokoviʻi koe ʻi he mitia fakasōsiale mo e ngaahi kolo kehe ʻi he ʻInitaneti
  • Fakaongoongokoviʻi koe ʻi he feituʻu ʻoku ke ngāue ai
  • Maʻu e ngaahi fakamanamana fakahangatonu ʻi he ʻimeili/popoaki taimi nounou
  • Muimui’i pe toutou ‘ahia hi ho kainga, kaungame’a pe kaungangāue (ko e ‘avalisi, ‘oku fetu’utaki ‘a e ‘stalker’ mo ha toko 21 ‘o e kakai ko ia ‘oku fehokotaki mo e taha ‘oku ne fakamamahi’i)
  • Ngāue’aki ho ‘imisi
  • Faka’ita’i e kakai kehe ke nau ‘ohofi koe
  • Fakalalahi ‘o hoko ha feta’aki fakaesino
  • Ko hono mapule’i ‘e he ‘stalker’ ho ngaahi ‘akauni ‘i he ‘initaneti
  • Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD) (Fakamoveuveu fakamafasia’i e loto)

Maluʻi koe mei cyberstalking

  • Toe vakaiʻi pe ko e ha e fakamatala ʻi he ʻInitaneti fekauʻaki mo koe, pea tauhi ke ‘oua ‘e toe fakalalahi
  • Liliu maʻu pe hoʻo ʻi-meili mo e lea fakapulipuli ki he ngaahi ʻakauni mahuʻinga ʻi he ʻInitaneti, pea tauhi ke malu
  • Toe vakaiʻi kotoa ‘privacy and security settings’ (polokalama fai fatongia ‘i he ‘initaneti ki hono malu’i kita)
  • Fakaʻehiʻehi mei hono ngāue’aki ‘a e ‘public forums’ (fakataha’anga kakai ‘i he ‘initaneti)
  • Fakapapauʻi kuo’osi fakahu ha polokama fo’ou ‘o e ‘antispyware’, pea ‘oku ngāue ki ho’o komipiuta mo ho’o mopaila.
  • Fakapapauʻi ʻoku fakamoʻui hoʻo wireless hub/router
  • Tukukehe, kapau ‘oku ke ngāue’aki ha peesi uepisaiti ‘oku malu, ‘oua te ke fe’ave’aki ho fakamatala fakafo’ituitui ‘i he ‘publi WiFi’
  • Fakangatangata e e fakamatala fakaekita mo fakapa’anga ‘oku ke ‘ave holo ‘i he ‘initaneti, pe ta’e’initaneti
  • Fakaako’i ho ngaahi kaungame’a, famili mo e kau ngāue ke nau ‘ilo fekau’aki mo e ngaahi fakatu’utamaki ko e’ni

Kapau kuo ke ‘osi uesia ‘i he ‘Cyberstalking’

  •  Fekumi mo tanaki kotoa ki he ngaahi tokiumeni te ke lava ‘o ma’u
  • Lipooti e ‘stalking’ ki he kau polisi
  • Fekumi tokoni mo e poupou mei he ngaahi kautaha totonu ‘aki ho fakasio ‘i he ‘initaneti ‘a e ‘cyberstalking’

Tokolahi taha ‘o e ngaahi saiti netiueka fakasōsiale, ‘oku ‘i ai ‘enau ngaahi founga ke fai ‘aki ‘enau lipooti, hangē ko e, Facebook, lomi ‘i heni.  Ko e Twitter, ‘oku ‘i ai ‘enau Tweet ‘Report Abuse’ ke lomi ai ‘i he’enau ‘apps’ mo ‘enau uepisaiti

Ke ke toe vakai foki ki he...