Ngaahi maumau ‘e malava ke hoko
- Ko e ngaahi teita, ‘oku malava pe ke vahevahe atu ia ki he ngaahi saiti mo e pisinisi kehe.
- Mahalo he ‘ikai ke ke ma’u e fo’i alea ‘oku lelei taha, koe’uhi ‘oku ‘ikai ke hiki ‘a e ngaahi ola ‘i he founga ‘oku sai kiate koe, pe ko e ngaahi alea ‘oku ‘ikai ke kau atu ia ‘i he ngaahi ola.
- Ko e ngaahi uepisaiti ia ‘e ni’ihi, he ‘ikai kenau tali lelei ‘e kinautolu e ngaahi launga
- ‘I he ngaahi me’a si’i ‘e ni’ihi, ko e ngaahi uepisaiti ko ia ‘oku ‘linked’ ki ai mei he uepisaiti fakafehoanaki – pe ko e saiti pe ia – ‘oku loi
- ‘Phishing emails’, ko e kole ki ha ngaahi fakaikiiki ki he ‘login’ mo e fakaikiiki ki he ngaahi kaati ‘oku fai ‘aki e fakamole, ‘o pehē ko e ‘oatu mei he ngaahi uepisaiti fakafehoanaki, ka ko hono mo’oni, ‘oku ‘oatu ia mei he kau kākā
Founga ‘oku malu ki hono ngāue’aki e ngaahi saiti fakafehoanaki
- Malu’i ho teita ‘aki ho vakai’i e ‘term & conditions’ ‘o e ngaahi saiti fakafehoanaki ki hono ngāue’aki ‘o e teita mo e totonu fakafo’ituitui
- Kapau ‘oku ‘ikai ke ke fiema’u ‘a e ngaahi fakamatala fakafo’ituitui ke fe’ave’aki ‘e he ngaahi kautaha, fakapapau’i ‘oku ke lava pe ke ke ‘opt out’ (fili ke ‘oua te ke toe kau) ‘i he uepisaiti, hangē ko hono faka’ilonga’i ‘o ha puha ke mahino ai ‘oku ‘ikai ke ke ‘oangē kiate kinautolu ha ngofua kenau vahevahe ho fakamatala
- Ngāue’aki ki ho’o fehoanaki ‘o e ngaahi ola, ‘aki ho kole ki he ngaahi ola ‘oku malava ke tokoni atu kiate koe, hangē ko e, ‘ikai ke ngata pe ‘i he totongi, ka ki he ngaahi alea ‘i he tohi tu’utu’uni ki he malu’i fekau’aki mo e konga ke ke totongi ‘i ha’o kumi totongi mei he malu’i, pe ko e ngaahi no ‘oku lava ke tu’uma’u hono totongi.
- Vakai’i, kapau ko e ngaahi ola ‘oku ‘oatu, ‘oku kei ‘aonga, hono totongi, pe ‘oku manakoa, pea ko e ha ‘a lau ‘a e ngaahi uepisaiti fekau’aki mo e ngaahi fakamatala fakamuimuitaha ‘i he ngaahi totongi, mo e lahi ‘o e kolo ‘oku tukuatu
- Ngāuea ‘aki ha ngaahi saiti ‘e ni’ihi: he ‘ikai ke ma’u e alea ‘i he ngaahi saiti kotoa , neongo ‘oku ‘i ai e ngaahi fakamatala ‘o pehē ‘’oku mau ma’u atu heni ‘a e alea lelei taha’, pe ko e ‘ ‘oku mau ‘osi fekumi fau e fekumi ‘i he maketi’
- ‘Ilo ki he tokotaha ‘oku mo fengau’aki fakapisinisi. Fakapapau’i ko e ngaahi saiti, ‘oku ne fakaha atu e pe ko e ha ‘a e pisinisi (‘oku ‘ikai ko e hingoa pe ‘o e uepisaiti) mo ‘enau tu’asila ki he pisinisi, loua ‘oku fiema’u ia ‘e he lao. Ko e ngaahi fale’i ‘i ‘olunga, ‘oku lava ke faka’aonga’i ia ‘i ha fa’ahinga uepisaiti pe ‘oku taki ki ai koe, ‘e he saiti fakafehoanaki
Ke ke manatu’i ma’u pe …
- Ngāue ‘aki ‘a e lea fakapulipuli ‘oku faingata’a. ‘Oua te ke teitei fakaha ‘a ho’o fakamatala ke hu ‘aki, pe ko ho’o lea fakapulipuli ki ha fa’ahinga taha pe
- Kapau ‘oku ke fakakaukau, ko ho’o ‘akauni ki he fakamole ko ia ‘i he ‘initaneti kuo ‘osi hoko ki ai ha palopalema, feinga ke solova he vave taha. Vakai’i e ngaahi peesi ko ia ‘oku felave’i mo e ngaahi tokoni fakafale’i
- Tokanga ki hono lomi’i ‘o e ngaahi ‘link’ ko ia ‘oku ‘oatu ‘i he ngaahi ‘īmeili ne ‘ikai ke ke kole, pe ta’e’amanekina hono ma’u. Hangē ko hono sai angē ‘a hono fakahu hangatonu ‘a e tua’asila ki he uepisaiti ‘o e pangikē ki he ‘browser’, pe ko ho’o ngāue’aki ha faka’ilonga ke maaka’i ‘i ho’o ‘browser’ ‘a e tu’asila totonu
- Kapau na’a ke totongi ‘aki ho kaati, manatu’i ko e kaati kuletiti, ‘oku ne ‘oatu ai e founga malu’i ‘oku sai angē ‘i he ngaahi founga ‘oku ngāue ‘aki ki he kākā, ki he fakapapau’i ‘o ha me’a, pea mo e malu’i ki he ngaahi me’a ko ia na’e ‘ikai ke lava ‘o tiliva.
- ‘I he taimi ‘oku ngāue’aki ai ha sevesi uepisaiti ki he fakamole, pe ko ha kaati totongi, fakapapau’i ko e ‘link’ ‘oku malu, ‘aki ‘a e founga ‘e ua:
- ‘Oku totonu ke ‘i ai ha faka’ilonga loka ‘i he ‘browser window frame’, ‘a ia ‘oku ‘asi ‘i he taimi ko ia ‘oku te feinga ai ke te ‘log in’ (hu ki loto), pe lesisita. Fakapapau’i ‘oku ‘ikai ke ‘i he peesi ‘a e fo’i loka … ‘oku lava heni ke ke tala ai pe ‘oku kākā ‘a e saiti
- Kumi ma’u pe ‘a e fo’i lea koe ‘https://’ ‘i he kamata’anga e tu’asila he peesi ‘initaneti. Ko e ‘s’ ki he ‘secure’ malu.
- ‘I ‘olunga, ‘oku ne fakahaa’i atu ‘a e fo’i fehokotaki ko ia ‘i he va ‘o koe mo e tokotaha ‘oku ‘a’ana ‘a e upeisaiti, ka ‘oku ‘ikai ke ne fakahaa’i atu ‘e ia pe ‘oku mo’oni ‘a e saiti ‘iate ia pe. ‘Oku fiema’u ia ke ke fai ‘eni ‘aki ho vakai’i e tua’sila pe ‘oku fehalaaki e ngaahi sipela, ngaahi lea ‘oku toe tanaki atu, ngaahi ‘ulu’i mata’itohi, pea mo ha ngaahi me’a ‘oku ngali faikehe.
- Hu maʻu pe ki tuʻa mei he ngaahi saiti kuo ke hu ki ai pe lesisita, ʻoku ʻikai feʻunga hono tapuni hoʻo ‘browser’ ke fakapapauʻi ‘oku malu’i ho totonu fakafo’ituitui
- Tauhi e ngaahi fakamo’oni lisiti
- Vakai’i fakalelei ‘a e ngaahi siteitimeni ki he kaati kuletiti mo e pangikēe, he ‘osi ko ia ho fakatau, ke fakapapau’i ‘oku tonu ‘a e fo’i lahi ‘o e fakamole, pea na’e ‘ikai ke hoko ha kākā koe’uhi ko e fakatau
- Fakapapauʻi ʻoku ‘i ai ha’o ‘antivirus/antispyware’ mo e ‘firewall’
‘oku ola lelei pea ‘oku ngāue, kimu’a pea ke hu ki he ‘initaneti
Kapau ‘oku ‘i ai ha’o fehu’i, pe ha me’a ‘oku ke tokanga ki ai fekau’aki mo e saiti fakafehoanaki totongi
Kapau ‘oku ke mahamahalo, ‘oku taki koe ki ha uepisaiti ‘oku ta’e faitotonu, pe kākā, lipooti e me’a ni ki he timi ‘a e uepisaiti fakafehoangaki totongi
Kapau ‘oku ke pehē, na’a ke uesia ‘i he kākā:
Lipooti ki he kau polisi