Ngaah maumau ‘e malava ke hoko
- Ngaahi saiti ngāue ‘ofa ‘oku ‘bogus’– ngaahi uepisaiti loi ki he ngaahi kautaha tokoni ʻofa ʻoku ʻikai ke ʻi ai, hangē ko e ngaahi uepisaiti kākā fakataimi kuo fokotuʻu lolotonga e ngaahi fakatamaki ‘oku ‘publicised’ (‘oatu he ope) (hangē ko ʻeni ko e honge mo e mofuike).
- Phishing emails– ʻoku ʻoatu e ʻimeili kiate koe ʻo feinga ke kākāʻi koe ke fakaha hoʻo fakaikiiki mo e lea fakapulipuli ki hoʻo pangikēe.
- Ko e ola ʻo e kākā mei hono fai ʻo e ngaahi totongi ‘i he ngaahi peesi uepisaiti ‘oku ‘ikai ke malu.
- Hoko ‘a e ‘Identity theft’ koe’uhi ko e vailasi pe ‘spyware’, ʻo lava leva e kau faihia ke hu pea ngāue’aki ‘a hoʻo ʻakauni pangikēe mo ha fakamatala fakatautaha kehe ʻoku tauhi ʻi hoʻo komipiuta.
Foaki ‘i he founga ‘oku malu
Ke fakapapauʻi ʻoku malu e founga foaki:
- ʻAʻahi ki he uepisaiti pe ʻa e kautaha ngāue’ofa, ʻaki haʻo taipeʻi ʻa e tuʻasila ʻo e uepisaiti ki he ‘browse’r, kae ʻoua ʻe lomi ʻi ha ‘hyperlink’ ʻi ha ʻimeili. Vakaiʻi ʻa e tuʻasila ki he ‘relevant charity regulator’ (kau me’a ‘oku nau fokotu’u founga mo e tu’utuni ki he ngāue ‘ofa), pe ko ho’o telefoni hangatonu ki he kautaha
- Kimuʻa pea ke foaki ha paʻanga, vakaiʻi pe ʻoku malu ʻa e uepisaiti ʻoku ke ʻi ai. ʻOku totonu ke ʻi ai ha fakaʻilonga (padlock) ʻi he ‘browser window’, ʻa ia ʻoku ʻasi ʻi he taimi ʻoku ke feinga ai ke ke hu ki he polokalama pe lesisita. Fakapapauʻi ʻoku ʻikai ke ʻi he peesi ʻa e foʻi loka – ko ha fakaʻilonga ʻeni ʻe lava ke anga kākā ʻa e saiti. ʻOku totonu ke kamata ʻa e tuʻasila ʻaki ʻa e ‘https:// ʻ. Ko e ‘s’ ki he ‘secure’ (malu)
- Kapau te ke maʻu taʻe ʻamanekina ha ʻimeili mei he ngaahi kautaha tokoni ʻofa kuo teʻeki ke ke fanongo ai pe ʻikai ha feohi mo ia, ʻoua naʻa ke tali, pea ʻoua naʻa ke lomi ʻi he ngaahi links (fehokotakiʻanga) ʻoku ʻi ai. Ka ke tamateʻi kinautolu.
- ʻOua naʻa ke tali ha ngaahi kole ke foaki ʻo fakafou ʻi ha kautaha feʻaveʻaki paʻanga hangē ko e Western Union pe MoneyGram, he ko ha founga ʻeni ʻoku angamaheni ʻaki hono fakaʻaongaʻi ʻi he ‘scams’.
- Fakapapauʻi ʻoku moʻoni ʻa e fo’i ngāue ‘ofa kimuʻa pea ke fakaha ha ngaahi fakaikiiki fakatautaha, pe tepiti/kaati fakamoʻua, pe fakamatala fakapangikē ʻi he ʻInitaneti. Ko hono Verified by Visa, MasterCard SecureCode mo American Express SafeKey, ‘oku nau ‘oatu e ngaahi maluʻi keheke ki he ‘debit’/’credit card’ (kaati fakamoʻua).
- Te ke lava ke poupouʻi ʻa e ‘fundraisers’ (kau feinga pa’anga) fakatautaha, ʻaki haʻo foaki ʻo fakafou ʻi he ngaahi uepisaiti angamaheni, ʻa ia ʻoku totonu pe ke ke lau kimuʻa ha ngaahi fakamatala fekaku’aki mo nautolu
- Kapau ʻoku ke kei veiveiua pe, ‘e lava pe ke ke ma’u ha fale’i mei ha ngāue ‘ofa ‘oku mo’oni ki ha ngaahi founga kehe ke ke foaki ai ʻi heʻenau uepisaiti, pe ʻi he telefoni.
Kapau ʻoku ke pehē mahalo naʻa ke ʻoangē ha fakaikiiki hoʻo ʻakauni ki ha taha kākā, pe ki ha ‘bogus’ ngāue ‘ofa, fetuʻutaki leva ki hoʻo pangikēe he taimi pe ko ia.