‘Oku ua e faʻahinga ‘o e ongoongo loi
- Ko e ngaahi talanoa loi ʻoku pulusi ke takiekina hoʻo ngaahi fakakaukau mo e fili, ʻaʻahi ki ha ngaahi uepisaiti pau (ʻa ia ʻe lava pe ke anga kākā, pe ko ha meʻa ʻoku ʻikai ke ke faʻa fie sio ki ai), ʻai ke ke tui ki ha meʻa ʻoku hala pe fakatau ha faʻahinga koloa pe sevesi.
- Ngaahi talanoa ʻoku moʻoni fakakonga pe, hangē ko hano lipooti ha meʻa moʻoni ne hoko ka ʻoku nau lipooti hala ha niʻihi ʻo e ngaahi tukunga pe ngaahi moʻoniʻi meʻa, hangē ko e ngaahi taumuʻá mo e ngaahi kupu’i lea. ʻOku fakataumuʻa ʻa e faʻahinga ongoongo loi ko ʻeni ke fakamafola ʻa e ngaahi fakakaukau mo e fakakaukau ʻa e fakafoʻituitui pe kautaha na’a ne kamata’i, ʻo takiekina ai ʻene kau mamata.
Pe, ʻoku ʻi ai ha ongoongo loi ʻe niʻihi ‘oku tupu ia ʻi he ngaahi talatupuʻa pe fanafana faka-Siaina. Pea koeʻuhi ʻoku tokolahi ha kakai ʻoku ʻikai ke nau vakaiʻi e tupuʻanga ʻo e ngaahi meʻa ʻi he ʻInitaneti kimuʻa pea nau toki vahevahe ia, ʻe lava ‘viral’ (mafola) vave ʻaupito.
ʻOku pehē foki ʻe ha kakai ʻe niʻihi ko e ongoongo totonu ko ha ongoongo ‘oku loi, koeʻuhi he ʻoku ʻikai ke nau loto tatau mo e me’a ‘oku nau fanongo kia, pe ‘oku nau fehiʻa ai.
Founga ke kehekehe ai ʻa e ongoongo moʻoni mo e loi
- Fehuʻi pe kiate koe pe ʻe hoko moʻoni ʻeni. Ke ke lau pe fanongo ‘i he founga ‘oku ‘rationally’, fehuʻia pe ko e ha naʻe tohi ai, tatau ai pe pe ko e feinga ke liliu hoʻo fakakaukau, fakatau atu ha meʻa, toe fakafoki koe ki ha uepisaiti ʻe taha pe faka’ohovale’i koe.
- ʻOku ʻi ai nai ha taha kehe ʻoku ne lipooti ʻa e talanoa tatau? Vakaiʻi pe ʻoku ʻi ai ha ‘newsfeeds mo ha ngaahi uepisaiti hangē ko e BBC, ITN pe Sky News ‘oku nau ‘oatu e ongoongo kuo ke ‘osi mamata ai.
- Fekumi ki he ‘source’. Ke toe fekukmi ha toe me’a angē ke ʻilo fekauʻaki mo e tokotaha faipulusi pe ‘oku ‘reputed’, hangē ko ʻeni, ko ha ‘source’ ‘oku falalaʻanga, ko e ‘source’ nomolo ‘oku falalaʻanga ‘o ha taha fakafo’ituitui, pe ko ha ‘blog’ fakatautaha ʻo ha taha fakafoʻituitui. Sio pe te ke lava ʻo maʻu ha toe fakamatala ‘oku ‘unbiased’ fekau’aki mo e ‘source’
- Vakaiʻi e ngaahi moʻoniʻi meʻa. ʻOku faʻa hiki ʻa e ongoongo totonu ʻe he fakamatala fakaʻofisiale, saveaʻi mo e ngaahi meʻa tatau kimuʻa, ʻa ia ʻoku lipooti mai. ʻOku faʻa mahino ʻaupito ko e ongoongo ʻoku ‘anecdotal’, pe ‘fabricated’ (fa’ufa’u) pe.
- Vakaiʻi e ngaahi ʻimisi. Ko e ngaahi taa pe ngaahi fakatata ʻoku ʻoatu fakataha mo ha ongoongo loi , ‘oku fa’a fakalelei’i, ke tokoni ki hono fakamamafa’i ‘aki ‘a mahu’inga ‘o e talanoa, ka ‘oku ‘ikai ke fa’a tonu hono fakahoko. ʻIkai ngata ai, fakahoko ha fekumi ‘aki e fulihi ho fulihi e ʻimisi, ‘i he Google, ke sio pe na’e kaiha’asi ‘a e ‘imisi mei ha ‘source’ ‘e taha
- Fakaʻaongaʻi hoʻo ngaahi ongo. Manatuʻi kapau ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻoku ongo ngali kehe, taʻe moʻoni pe faikehe ke moʻoni, ʻoku faʻa hoko pe ia.