Ngaahi maumau ‘e malava ke hoko
‘Oku malava pe ke ‘osi ma’u ‘e ho komipiuta e ‘ransomware’ hangē ko e CryptoLocker mo e WannaCry ‘i he taimi ko ia ‘oku ke ta’etokanga ai ‘o:
- Fakaava ha ‘īmeili ‘oku fakapipiki atu ai ha faile kaka.
- Lomiʻi ʻi ha tu’asila fehokotakiʻanga ʻoku ‘osi uesia ʻi ha ʻīmeili, popoaki nounou, saiti fengāue ʻaki fakasōsiale pe ha uepisaiti kehe pe.
- Ko hono ‘ahia ‘o ha uepisaiti ‘oku ‘osi fakamele’i – lahi taha ‘oku natula hangē ko e uepisaiti ponokalafi.
- Fakaava ‘o ha faile ‘oku ‘osi palopalema mei ha kautaha fe’ave’aki faile fakakomipiuta he uepisaiti (hangē ko e Hightail – ne ‘iloa ko e YouSendIt mo e DropBox).
- Fakaava e ‘macros’ ‘oku ‘ikai ke kouti’i fakalelei ‘i he ngaahi polokalama fakapepa fakakomipiuta (Word processing, spreadsheets etc)
- Fakafehokotaki e ngaahi mea’ngāue ‘oku fehokotaki mo e USB (hangē ko e ‘memory sticks’, ‘external hard drives’, MP3 players)
- Fakahū ko ia ha CDs/DVDs ko ia ‘oku ‘osi fakamele’i ki ho komipiuta
Faka’ehi’ehi mei he Ransomware
- ‘Oua te ke tali, pe lomi’i ha tu’asila fehokotaki’anga, ‘i ha ‘īmeili na’e ‘ikai ke ke kole pe fiema’u pe ha ‘spam emails’ mei ha kautaha pe ha taha ‘oku ‘ikai ke ke ‘ilo.
- ‘A’ahi ki he ngaahi uepisaiti pe ʻoku ke ʻiloʻi ʻoku sai.
- Ke faka’aonga’i ma’u pe e ngaahi polokalama fakamuimuitaha ki he ngaahi polokalama fakakomipiuta mo e ‘apps’ – kau ki ai mo e sisitemi ‘oku fakalele ‘aki e komipiuta – ‘aki e vave taha ‘i he taimi ko ia ‘oku fiema’u ai.
- Fakapapau’i ke ‘i ai ha ‘antivirus/antispyware’ mo e ‘firewall’ ‘oku ola lelei mo ‘osi ‘i he polokalama fakamuimuitaha pe ke nau ngāue kimu’a pea ke hu ki he ‘initaneti.
- Ke hiki ha talifaki ‘o ho’o ngaahi fakamatala ma’u pe, mo hiki ki ha USB ko ia ‘oku lava ‘o tuku makehe mei ho komipiuta. ‘Oku fai ‘eni koe’uhi ‘e lava pe he ‘ransomware’ ‘o maumau’i e tanaki’anga ‘i he ‘cloud’
Kapau ‘oku ‘osi ma’u ‘e he ‘ransomware’ ho komipiuta
- Ke fakatotolo’i mo to’o e ‘ransomware’ mo e ngaahi ala polokalama kākā ‘a ia ‘oku pehee ‘oku ‘i ho komipiuta, fakalele kakato leva ha sisitemi fakatotolo ‘a ia ‘oku fe’unga, ‘osi ‘i he polokalama fakamuimuitaha, mo lava ke solova ‘aki e palopalema fakamalu’i
- Kapau ko ho’o komipiuta kuo ‘osi loka ‘aki e ‘ransomware’, fekumi ki ha fale’i fakapalofesinale mei ha feitu’u ‘oku falala’anga
- Ke ke fakatokanga’i ange, kapau ‘oku ‘osi fai ha totongi huhu’i, ‘oku taataaitaha pe ke hanga ‘e he taha faihia ia ‘o to’o ‘a e loka ki he ngaahi faile ho komipiuta.
Kapau ‘oku ke ‘osi totongi e ngaahi faile ke to’o hono loka
- Lipooti e me’a na’e hoko ki he kau polisi