English

Spam & Scam email

ʻOku fakatou hoko ʻa e ʻīmeili ko ha meʻangāue lelei ʻaupito ki he fetu’utaki pea mo ha founga ʻe lava ke fakaha atu ai ʻe he ngaahi kulupu fefakatau’aki fekauʻaki mo ʻenau koloa mo e sevesi fakamuimuitaha. Neongo ia, ʻoku faʻa fakaʻaongaʻi ʻa e ʻīmeili ke ʻave ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke fiemaʻua ʻa ia ʻoku lelei taha, ‘i he fakakina mo kovi taha, ‘i he fakauesia ‘i he founga kaka – ‘o fakatupu ai ha maumau lahi ki hoʻo komipiuta pea mo koe.  

ʻOku kau heni ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení:

ʻĪmeili spam (pe junk):

Ko e konga lahi ʻo e ʻīmeili ʻoku ʻoatu he ʻaho kotoa pe ko e ‘īmeili ta’e fieam’aua ‘junk’. Pea ko ha ngaahi sipinga ʻeni:

  • Ko e tuʻuaki, hangē ko ʻeni ʻi he ‘pharmacies’ he ‘initaneti, ponokalafi, fakakaungame’a, vaʻinga kumi monuʻia (peti fakapa’anga).
  • Founga ngāue mei ‘api ‘ ke fakatu’umalie ‘aki he vave taha.
  • Fakatokanga ki he vailasi ‘hoax’
  • Foaki ‘i he founga loi ‘hoax’
  •  Ngaahi ʻīmeili seini ʻoku ne poupouʻi koe ke ke ʻave kinautolu ki ha ngaahi fetuʻutaki kehekehe (faʻa ʻomi ha ʻ monuʻia ʻ).

Founga maʻu ai ho tuʻasila ʻīmeili ‘e he ‘spammers’

  • Fakaʻaongaʻi ʻo e polokalama fakakomipiuta ke fa’u ha ngaahi tuʻasila.
  • Fakatauveleʻi e kakai ke fakahū ʻenau fakaikiiki ʻi he ngaahi uepisaiti kaka.
  • ‘Hacking’ ki he ngaahi uepisaiti fakalao ke tanaki e fakaikiiki ʻo e kau fakaʻaongaʻi.
  • Fakatau ʻo e ngaahi lisi ʻīmeili mei he ngaahi ‘spammers’ kehe.
  • Fakaafeʻi ʻa e kakai ke nau lomiʻi ʻi he ngaahi uepisaiti kaka ‘posing’ ‘o pehee ko e ngaahi tokoni ki hono kaniseli ʻo e ʻīmeili spam.
  • Mei he ngaahi hingoa/tuʻasila ʻi he laine cc, pe ʻi he sino ʻo e ngaahi ʻīmeili kuo ‘osi ʻave pea kuo teʻeki ke tamateʻi ʻa e ‘particpants’ kimuʻa.

ʻOku fakapapauʻi ʻe he ngāue ki ha ʻīmeili spam ke spammers ʻoku ʻi ai ho tuʻasila ʻīmeili.

Founga ke ʻiloʻi ai e ‘spam’

ʻE lava ke ʻasi ʻi he ʻīmeili ‘spam’ ha niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻilonga fakatokanga ko ʻeni:

  • ʻOku ʻikai ke ke ʻilo ʻa e tokotaha ʻoku ne ‘oatu e ‘īmeili.
  • ʻOku ʻi ai sipela hala (hangē ko ʻeni ʻ p0rn ʻ mo ha mata’ifika noa) naʻe faʻu ke kākā’i ‘aki e ngaahi meʻasivi ‘spam’.
  • Fai ha foaki ʻoku ngali fuʻu lelei ke moʻoni.
  • ʻOku ʻikai tatau ʻa e laine ki he kaveinga mo e kanotohi.
  • ʻOku ʻi ai ha ʻaho ke ʻosi ki ai ha foaki fakavavevave (hangē ko ʻeni “fakatau he taimi ni pea maʻu ʻa e 50%”).
  • ʻOku ʻi ai ha kole ke ʻave ha ʻīmeili ki ha kakai tokolahi, pea ʻe lava ke nau foaki ha paʻanga ke fai ‘aki ia.
  • ʻOku ʻi ai ha fakatokanga ki he vailasi.
  • ʻOku ʻi ai faile fakapipiki, ʻa ia ʻe lava ke kau ai ʻa e ngaahi faile .exe.

Ngaahi maumau ‘e malava ke hoko

  • ʻE lava ke kau ai ʻa e vailasi mo e ‘spyware’.
  • ʻE lava pe ‘i ha meʻalele ki he kaka ʻi he ʻInitaneti, hangē ko e phishing.
  • ʻE lava ke kau ʻi he ʻīmeili ʻoku ʻikai fiemaʻua ha ngaahi ʻimisi taʻefeʻunga.
  • Ko hono sivi’i ta’e’otometiki mo tamate’i ‘oku fakamole taimi
  • ‘Oku lahi ‘ene ngāue ’aki e feituʻu ʻi hoʻo puha (inbox).

ʻīmeili ‘Scams’

ʻOku angamaheni ʻaki hono ʻave ʻa e Scams ʻi ha ʻīmeili spam (kae manatuʻi, ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha scams ʻi he ngaahi ʻīmeili spam kotoa pe). ʻOku fakataumuʻa ʻa e Scams ke kākāʻi koe ke ke fakahaaʻi ha fakamatala ʻe iku ki totonu koe pe kaihaʻa mei ho tuʻunga totonu.

ʻOku kau ʻi he ngaahi sipinga ʻo e ʻīmeili scams ʻa e:

  • ʻīmeili ʻoku ne foaki ha ngaahi lelei fakapaʻanga, fakatuʻasino pe fakaeloto, ʻa ia ʻoku fehokotaki moʻoni mo ha ngaahi kaka kehekehe.
  • ʻOku kau heni ʻa e ʻīmeili ‘posing’ke pehe ko e mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻ falalaʻanga ʻ hangē ko hoʻo pangikē e, ʻofisi tukuhau pe ʻi ha toe feituʻu pe ʻoku ʻi ai haʻo ʻakauni ʻi he ʻInitaneti (pe ʻikai). ʻOku nau kole atu ke ke lomiʻi ʻi ha fehokotakiʻanga pea ke fakaha ai ho fakamatala fakatautaha.

Phishing ʻīmeili

Ko Phishing ko ha scam ʻoku angamaheni ʻaki hono ʻave kau faihia ʻīmeili ki ha kakai ʻe lauiafe. ʻOku fakangalingali ʻa e ngaahi ʻīmeili ko ʻeni ke haʻu mei he ngaahi pangikē e, ngaahi kautaha kaati fakamoʻua, ngaahi falekoloa ʻi he ʻInitaneti mo e ngaahi feituʻu fakatautuki pea pehe ki ha kautaha falalaʻanga kehe. ʻOku nau faʻa feinga ke kākāʻi koe ke ke ʻalu ki he saiti, hangē ko ʻeni ke fakatonutonu hoʻo lea fakapulipuli ke ke fakaʻehiʻehi mei hono ta’ofi hoʻo ʻakauni. ʻOku ʻalu ʻa e fehokotakiʻanga ko ʻeni ʻi he ʻīmeili ki ha uepisaiti ʻoku hangē tofu pe ko e meʻa moʻoni ka ko e meʻa loi ia ʻoku fakataumuʻa ke kākāʻi ʻaki e kau faingataʻaʻia ke fakahū ha fakamatala fakatautaha.

  • ʻE lava foki ke ʻasi ʻa e ʻīmeili ʻo hangē ʻoku maʻu ia mei ha maʻuʻanga tokoni moʻoni. ʻOku faʻa fakaʻaliʻali he taimi ʻe niʻihi ʻe he ngaahi ʻīmeili loi ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻulungaanga ko ʻeni, ka ko e ‘fraudsters’ ‘oku poto ange ia mo lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e tekinolosia foʻou, mahalo he ʻikai maʻu ʻe he ʻīmeili ha taha ʻo e ngaahi ʻulungaanga ko ʻeni. ʻE lava pē ke kau ai ho hingoá mo e tuʻasilá.
    • ʻE lava pe ke kehe ʻa e tuʻasila ʻīmeili ʻa e tokotaha ʻoku ne ‘oatu e ‘īmeili mei he tu’asila ‘o e uepisaiti ‘o e kautaha falala’anga
    • ʻE lava ke ʻave ʻa e ʻīmeili mei ha tuʻasila kehe ʻaupito pe ko ha tuʻasila ‘webmail’ ‘oku taʻetotongi.
    • ʻE ʻikai lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he ʻīmeili ho hingoa totonu, ka ko ha fakafeʻiloaki pau hangē ko e “Dear customer.”
    • ʻO ha ongoʻi fakavavevave; hangē ko ʻeni, ʻe lava ke tapuni hoʻo ʻakauni kae ʻoua kuo ke ngāue leva ki ai.
    • Ko ha fehokotakiʻanga uepisaiti ʻiloa. ʻE lava ke faʻu pe ke ngali faitatau ʻeni mo e tuʻasila totonu, ka naʻa mo e faikehekehe ʻo ha ʻulungaanga ʻe taha ʻoku ʻuhinga ia ki ha uepisaiti kehe.
    • ʻO kole ha fakamatala fakatautaha hangē ko e hingoa ngāue , lea fakapulipuli pe fakaikiiki ʻo e pangikē e.
    • ʻIkai te ke ʻamanaki koe ke maʻu ha ʻīmeili mei ha kautaha ne ‘omai mei ai.
    • ʻE lava ke maʻu kotoa e ʻīmeili ʻi he ʻimisi ka e ʻikai ko e fometi angamaheni. Pea ko e ‘imisi ‘oku ‘i ai e saiti fehokotaki’anga ‘oku loi

Fakaʻaongaʻi lelei e ʻīmeili

  • ʻOua naʻa ke fakaava ʻa e ʻīmeili ʻoku ke mahamahalo ko e ‘scams’.
  • ʻOua naʻa ke ʻave ha ʻīmeili ʻoku ke mahamahalo ko e ‘scams’
  • ʻOua naʻa fakaava faile fakapipiki mei he ngaahi maʻuʻanga fakamatala ‘oku taʻeʻiloa.
  • Kapau ʻoku ke veiveiua, fetuʻutaki ki he tokotaha pe kautaha ‘o e fakamatala ʻīmeili kuo ʻoatu … better safe than sorry.
  • ʻOua naʻa lomiʻi vave ʻi he ngaahi fehokotakiʻanga ʻi he ʻīmeili mei he ngaahi maʻuʻanga fakamatala ‘oku taʻeʻiloa. Ka ke tekaʻi hoʻo ‘mouse pointer’ ʻi he fehokotakiʻanga ke fakaha ʻa hono ikuʻanga totonu, ʻa ia ʻoku fakaʻaliʻali atu ʻi he tuliki toʻohema ki lalo ʻo hoʻo ‘screen’. Tokanga kapau ʻoku kehe ʻeni mei he meʻa ʻoku fakaʻaliʻali atu ʻi he fakalea ʻo e fehokotakiʻanga mei he ʻīmeili.
  • ʻOua naʻa ke tali e ʻīmeili mei he ngaahi maʻuʻanga fakamatala ‘oku taʻeʻiloa.
  • ʻOua naʻa fai ha fakatau pe foaki ha ʻofa ko ha tali ki he ʻīmeili ‘spam’.
  • ʻOua ʻe lomiʻi ʻi he ʻ remove ʻ (to’o) pe tali ki he ʻīmeili ʻoku ʻikai fiemaʻua.
  • Vakaiʻi maʻu pe ʻa e fouluta ‘junk folders’ telia naʻa maʻu ha ʻīmeili fakalao ʻi he founga ‘oku fehalaaki.
  • ʻI he taimi ʻoku ʻave ai ha ʻīmeili ki ha niʻihi tokolahi ʻoku nau maʻu ia, hiki ʻenau ngaahi tuʻasila ʻi he puha ʻ BCC ʻ (tatau) kae ʻikai ko e puha ʻTo ( ki he )ʻ. ʻI he founga ni, he ʻikai ha taha te ne lava ke sio ki he hingoa ʻo e niʻihi kehe, pea kapau ʻe to e ngaahi tuʻasila ki he nima hala, ʻe siʻisiʻi ange ai e faingamalie kiate koe pe ko ha taha kehe ke maʻu ha ‘phishing’ pe ʻīmeili ‘spam’.
  • Ko e meʻa tatau pe, tamateʻi ʻa e ngaahi tuʻasila kotoa ʻo e ngaahi faʻahi kimuʻa ʻi he afo ʻīmeili, kimuʻa pea toki hiki ke ‘ave pe tali.
  • Kapau ʻoku ke huʻuhuʻu ʻi ha ʻīmeili, te ke lava ʻo vakaiʻi pe ʻoku ʻi ha lisi ʻo ha ngaahi ʻīmeili ʻoku ʻiloʻi pea ‘scam’ ʻīmeili ʻoku ʻi ai ha kau tuʻuaki maluʻi he ʻInitaneti hangē ko McAfee mo Symantec ʻi heʻenau uepisaiti.
  • Ko e lahi taha ʻo e Microsoft mo e kau kasitomaa kehe ʻoku nau haʻu mo e ‘filter’ (me’asiviʻi) ‘spam’ ko ha tuʻunga angamaheni. Fakapapauʻi ʻoku fakamoʻui ho ‘spam filter’.
  • ʻE lava ke fokotuʻu ʻa e ngaahi meʻasivi spam mo junk lahi taha ke fakaʻata ʻa e ʻīmeili ke maʻu mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni falalaʻanga, pea taʻofi mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku ʻikai falalaʻanga.
  • ʻI he taimi ʻoku ke fili ai ha ‘webmail Account’ hangē ko e gmail, Hotmail mo e Yahoo! meili, fakapapauʻi ʻoku ke fili ha taha ʻoku kau ai ʻa e ‘spam filtering’ (me’asivi’i spam) pea ʻoku ke tuku ke ngāue ma’u pe.
  • Ko e lahi taha ʻo e ngaahi maluʻi ‘oku fakataha’i ‘o fakatau atu he ʻInitaneti ʻoku kau ai ʻa e ‘spam blocking’. Fakapapauʻi ko ‘oku fo’ou ho polokalama pea ‘oku kau mo ngāue ai e fo’i me’angāue fakapolokalama ko ‘eni.

 

Ke ke toe vakai foki ki he...

Ngaahi lea laukonga ‘oku ki’i mamafa ange

‘Phishing

Koe feinga ha founga ke  kaiha’a ‘identiy theft’ ‘a ia ‘oku taki ‘ehe kau kākā  e kau ‘users’  ki ha uepisaiti ‘counterfeit’ loi ‘ihe ‘amanaki tenau tukuange mai enau fakamatala fakafo’ituitui hangē koe ‘user names’ pe koe lea fakapulipuli.

‘.exe file’

Koe faile fakahoko fatongia: ngau’aki he ‘u polokalama ke fakahu ke lele he loto komipiuta.