‘Oku totonu pe ke ke ‘ilo’i, kapau ‘oku ke ‘ave ho vahenga malōlō ki ha ‘pension scheme’ (founga ki hono tokanga’i ‘o e vahenga malōlō ) pe ‘pension investment’ (founga ke fakamole ki ai ho vahenga malōlō ) ‘oku ta’efakalao, pe ‘oku ke kau atu ‘i ha ‘pension scam’ (kākā’i ho vahenga malōlō ), ‘oku ngalingali hangē ‘e mole e konga lahi ia ‘a ho’o penisoni, pe ko ha’a ne mole kotoa, pea te ke toe fehangahangai mo ha ngaahi fakamole kehe.
‘Oku fu’u poto mo mataotao ‘aupito ‘a e kau ‘pension scammers’; ‘oku nau ngau’aki e ngaahi founga kehekehe pe ke ma’u ‘e honau nima ‘a ho’o pa’anga. Ka ‘oku lahi pe ‘a e ngaahi faka’ilonga talanoa, ‘e lava ke tokoni atu ki hono fakatokanga’i ‘o e ‘scam’, pea mo e ngaahi founga kehe te ke lava ‘o faka’aonga’i ke malu’i ‘aki koe meia nautolu
Founga ke ʻiloʻi ai ha ‘scam’
ʻOku totonu ke ke tokanga telia naʻa:
- Ma’u ha ngaahi me’a taʻe ʻamanekina ‘i he telefoni, ʻi he ʻimeili, pe popoaki fetohi’aki, pe ‘doorstep caller’ (taha fai fakatau ‘oku ‘asi atu ‘i he matapa ‘a ho’o fale nofo’anga)
- Ma’u ha tu’uaki ke ke hu ki ho’o penisoni fakaekita, pe ko ho’o penisoni mo ho’o kautaha, kimu’a he ta’u totonu ‘oku tonu ke ngāue’aki ai.
- Ma’u ha tu’uaki ‘o pehē, ‘e lava ke talafi ho pa’anga ki tu’apule’anga ke fakatau ‘aki ha tokateu (fakapisinisi), pea ‘e fakapapau’i atu, ‘e fakafoki atu ho pa’anga ‘i he 8% tupu, pe toe lahi angē
- Ma’u ha tu’uaki, pe talanoa ki ha ‘one-off investments’ (fakamole lahi tu’o taha), ngaahi tu’uaki ‘i ha fo’i vaha’a taimi, totongi ha pa’anga kimu’a pea fakahoko e ngāue, ‘ta’etotongi hono vakai’i ‘o e penisoni’, ‘ngaahi founga hao’anga mei he lao’, pe ‘ngaahi ngāue fakapule’anga’
- Kole atu ke ‘oangē ho fika telefoni, mo ho’o tu’asila mo e/pe fakamatala fakapa’anga fakaekita, kapau ko e me’a pe na’a ke fie ‘ilo ki ai, ko e koloa ko ia ‘oku nau tu’uaki atu.
- Fakamalohi’i koe ke ngāue’aki ha ‘courier service’ (sevesi tiliva), pe ko ha ‘a’ahi atu ha taha fakafofonga ke fakamamafa’i hono fakavave’i ko ia ‘o e founga talafi.
- ‘Oku ta’ofi meiate koe ha fakamatala fakapepa ki he kau memipa, pea ‘ikai kenau ‘oatu, pe tenau ‘oatu ha ‘uhinga.
- ‘Oku ‘oatu ha ngaahi me’a ‘glossy’ ke fakamaketi’i, ka ‘oku ‘ikai ‘oatu fakangangata pe ‘a e ngaahi fakaikiiki ki he tokotaha fale’i, pe ko e kautaha ko ia ‘oku ne ‘oatu ‘a e tu’u’aki.
* Ko e ngaahi meʻa ‘oku hahamolofia ‘ene hoko – hangē ko e mahamahaki – mahalo pe ‘e malava ke ngāue’aki e ngaahi me’a fakapa’anga kimu’a he ta’u totonu ko ia ‘oku ‘asi ‘i he ‘pension scheme’ lolotonga.
Founga ke malu’i koe mei he ‘pension scams’
- ‘Oua te ke teitei fakaha ho me’a fakapa’anga, pe fakamatala fakaekita ki ha ‘cold caller’ (taha faifakatau ‘oku ne fetu’utaki atu fekau’aki mo ha koloa na’e ‘ikai pe ke ke fakaha ha’o fie‘ilo ki ai), pe te ke tali ki ha ‘īmeili, pe popoaki fetohi’aki
- Feinga ke ke ma’u ha ngaahi fakamatala ‘oku toe lahi angē, fekau’aki mo e hisitolia ko ia ‘o e kautaha – ‘uluaki faka’aonga’i e ‘initineti, ka ke tokanga telia ‘a e ngaahi uepisaiti ‘oku ‘flashy’ (faka’ofo’ofa mo tika)
- Kapau ‘oku ta’epau’ia ‘i ha tu’uaki na’a ke ma’u, pe ko ha me’a ‘oku ‘ikai ke ongo tonu, fekumi ki ha fale’i fakapalofesinale.
- ‘Oua te ke teitei fakavave’i, pe ongo’i ‘oku fakamalohi’i, pe fakahoha’asi’i koe ke ke fakahoko ha tu’utu’uni ki ho’o penisoni
- Ngāue ki ai mamalie mo vakai’i kimu’a pea ke toki hoko atu
Kaupau na’a ke a’usia ha ‘cold called’ pea ke fakatokanga’i ko ha ‘scam’
- Lipooti ki he kau polisi
Kapau ‘oku ke pehē kuo ke ‘osi uesia ‘i he ‘pension scam’
- Fetu’utaki ki he ‘pension scheme’, ‘a kinautolu ‘oku ke talafi mei ai ‘i he vave taha – ‘e malava pe kenau tokoni atu ki hono ta’ofi ‘o e talafi ‘o e pa’anga, ‘o kapau ‘oku te’eki ke ‘osi fakahoko.
- Lipooti ki he kau polisi