English

Virtual Private Networks (VPNs)

Ngaahi netiueka fakatautaha ʻoku nau fakahoko kotoa ʻa e tefitoʻi ngāue tokoni tatau: ko hono ʻomi ʻo e encryption ki he fakaʻosinga ʻo ha faʻahinga fakamatala ne ʻoatu ʻiate kinautolu. ʻOku ʻikai taʻofi ʻe he encryption ko ʻeni hoʻo fakamatala mei he fakafetaulaki haku … ka ʻoku ʻuhinga pe ia ʻoku fehangahangai ʻa e tokotaha ʻoku ne lau ʻa e kanotohi ʻo hoʻo fakamatala mo unintelligible text.

ʻOku lava pe ke mate’i ʻa e ‘encryption’ kotoa pe, ʻi hono fakalea ʻe taha ko e tokotaha ‘oku ne fakafetaulaki, ‘oku ne lava, mahalo pe, ‘o mate’i ‘a e ‘encryption’, ko e sisitemi kotoa ‘oku fakafalala ʻa e polokalama kotoa ki he foʻi moʻoni ko ia ko e fakamole ki he ‘uhila ʻoku fie maʻu ke maumauʻi ʻaki ʻa e ‘encryption’ ʻoku lahi ange ia ʻi he meʻa ʻe lava ke maʻu pea ʻe lava pe ke fuoloa.

Kautaha VPNs

ʻE ngali ko ha meʻa lelei ʻa e ‘end-to-end encryption’ ko ʻeni, ka ʻoku fakafalala lahi ia ki he feituʻu ʻoku ʻi ai e ngaahi ngataʻanga ko ia. ʻI he angamaheni, kuo fakaʻaongaʻi ʻa e VPNs ke fakafaingofuaʻi ʻa e ngāue mamaʻo; Ko e feituʻu ʻeni ʻoku ‘uluaki ‘i ai ʻa e ongo ngataʻanga ʻi he netiueka ʻa e kautaha pea ‘i he meʻangāue ʻoku ne fakaʻaongaʻi, ʻe he tokotaha ngāue . Kuo ʻosi fakaʻaongaʻi lelei ʻa e faʻahinga VPN ko ʻeni ʻi ha ngaahi taʻu lahi pea ‘osi faʻu ha founga ʻ tanolo ʻ ʻi he vahaʻa ʻo e komipiuta ʻa e tokotaha ngāue mo e netiueka fakafekauʻaki, ʻo hoko ai e komipiuta ʻa e tokotaha ngāue ko ha konga ʻo e netiueka (meimei). ʻOku fakafofongaʻi ʻe he meʻa ni ʻa e fehokotaki ‘oku malu ʻi he ngaahi komipiuta ʻoku maʻu ʻe he ngaahi kautaha tatau.

Konisiuma VPNs

Ka ʻi he sipinga ʻi ʻolunga, ko e fehokotaki malu ʻoku ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi komipiuta ʻoku falalaʻanga, ko e ngataʻanga ʻo e faʻahinga VPN ko ʻeni, ko e komipiuta ia ʻa e kasitoma ʻi he tafaʻaki ʻe taha pea mo e ngaahi ‘servers’ ʻa e kautaha VPN. Ko ia ai, ʻi he taimi ʻoku tuʻuaki ai ʻe he kau Tokonaki ko ʻeni ʻa e ʻ secure end-to-end ʻ, ʻoku tatau pe ʻeni mo ‘ene mafola ‘i he fo’i sino’i fale pe ‘o e kautaha. Ka ʻi ai ha faʻahinga fetuʻutaki ʻoku ʻikai ke ke ʻave ʻoku maluʻi ia ʻe he VPN mei hoʻo me’angāue ʻo fakatatau mo e ngaahi komipiuta ʻa e kautaha VPN, ka fakafoki ki hono tuʻunga taʻepau ke fakakakato ʻene fononga mei ai. ʻOku ʻuhinga ʻeni, ʻi hono fakaʻaongaʻi ko ia ʻa e founga ko ʻeni ʻo e VPN, ʻoku ke ‘oange ‘a ho’o falala ki he faitotonu ʻa e kautaha VPN.

ʻI he meʻa ni, ʻe lava ke maʻu ʻe hoʻo VPN ʻa e meʻa kotoa pe ʻoku ke fai, ʻa e uepisaiti kotoa pe ʻoku ke ʻaʻahi ki ai pea mo e kakano ʻo ha faʻahinga fetuʻutaki pe ʻoku ke ʻave. Hangē ko e ngaahi fetuʻutaki ʻoku malu – hangē ko ʻeni ko ha uepisaiti ʻoku ʻi ai ʻa e “s” ʻi he fakaʻosinga ʻo e tuʻasila HTTP mo ha foʻi loka lanu mata – he ʻikai ke nau lava ʻo sio ki he kakano ʻo ha faʻahinga fakamatala pe ʻoku ke ʻave. Hangē ko ʻeni, kapau te ke hu ki ho me’a fakapangikē ʻi he ʻInitaneti, he ʻikai ke nau sio ki ha fakaikiiki hangē ko e hingoa fakakomipiuta, lea fufū u pe fakaikiiki ʻo hoʻo ngaahi ʻakauni. Neongo ia, te nau lava ʻo sio pe ko hai ʻoku ke ngāue ’aki ki ho’o me’a fakapangikē e pea maʻu ha lisi ʻo e uepisaiti kotoa pe ʻoku ke ʻaʻahi ki ai, komipiuta kotoa pe ʻoku ke fetuʻutaki mo ia pea mo ia ʻoku ke fakaʻaongaʻi ki hoʻo ngaahi ngāue ʻīmeili, lolotonga ia hoʻo fakaʻaongaʻi ʻenau sevesi.

Ko ia ai, ʻi hoʻo fakaʻaongaʻi ha konisiuma VPN ʻo e faʻahinga ko ʻeni, ʻoku ke falala ai ki he kautaha ke ʻoua naʻa nau fakaʻaongaʻi hoʻo fakamatala ʻi ha founga te ke pehe ʻoku ʻikai ke ke ngali sai. ʻOku pehe ʻe he konga lahi ʻo e ngaahi sevesi ko ʻeni ʻoku ʻikai ke nau tauhi ha lekooti ʻo e meʻa ʻoku ke fai ʻi he ʻInitaneti, ka ʻoku ʻikai ha founga ke fakamoʻoniʻi ʻaki ʻeni. Kapau te nau lava ʻo maʻu ha lekooti ʻo e ngaahi uepisaiti kotoa ʻoku tau ʻaʻahi ki ai pea lava ke nau sio ki he kakano ʻo ha faʻahinga fetuʻutaki ʻoku ʻikai ke malu, ka ʻoku ke falala kiate kinautolu ke ʻoua naʻa nau tauhi ʻa e fakamatala pea ʻoua naʻa nau fakaʻaongaʻi ia ki ha ngaahi taumuʻa hangē ko e ‘profiling’ mo e ngaahi tuʻuaki pau, ‘aki ‘enau fakahoko pe ‘e kinautolu pe ko ha faʻahi ʻe tolu kehe.

Ko e konga lahi ʻo e ngaahi tuʻuaki ki he konisiuma VPNs ʻoku nau pehe ʻoku nau fakaʻata koe ki he ngaaahi sevesi kākā ‘i he ʻInitaneti ke ke fakakaukau ʻoku ke ʻi ha feituʻu fakasiokalafi kehe, ʻo malava ai ke ke hu ki he ngaahi sevesi ʻoku ʻikai lava ke maʻu ʻi homou feituʻu. ʻOku fakatokanga’i ʻeni ʻi ha ngaahi sevesi tokolahi hangē ko Netflix mo BBC iPlayer ‘a ia ko e tokotaha ‘oku ngāue ’aki ‘enau sevesi ‘oku nau feinga ke fufū uʻi honau feituʻu totonu, pea ‘oku ta’ofi leva ‘enau hu ki he ngaahi sevesi ko ‘eni. ʻOku pehe foki ʻe ha kau Tokonaki ʻe niʻihi ʻoku fufū uʻi hono fakaʻaongaʻi ʻenau polokalama ha ngaahi ʻekitiviti kehe mei hoʻo ISP, ka e founga ‘eni ia ʻoku ʻikai tali ‘e he Get Safe Online

Ko e lelei moʻoni ʻo ha konisiuma VPN ʻoku lolotonga ngāue ʻaki ʻa e Wi-Fi hotspots, hangē ko e ‘hotspots’ ʻi he cafes mo e ngaahi loki he hotele, ʻa ia ʻe faingofua ai hoʻo fetuʻutaki ‘eavesdropped’ kapau ʻoku ʻikai maʻu ʻa e Wi-Fi. ʻI he meʻa ni, he ʻikai taʻofi ʻe ha VPN ʻa e ‘interception’ (fakafepaki fetu’utaki), ka ʻi ʻolunga, te ne ʻai ke ʻoua naʻa ʻasi e fetuʻutaki. ʻI he meʻa ni, ʻoku totonu ke ke manatuʻi ʻoku ʻikai ke ke ta’ofi kakato ʻa e fo’i maumau, he ko ho’o hiki pe ia mei he Wi-Fi fakalotofonua ki he ngaahi komipiuta ʻa e kautaha VPN.

Fakamatala fakanounoú

  • ‘I he ‘oatu ko ia ‘e ho kautaha ha VPN ke ke hu ‘aki ki he ‘enau netiueka, ko e ‘end-to-end’ fetu’utaki ‘i he vaha’a ‘o ha ngaahi komipiuta falala’anga moe, kapau ‘oku fakapolokalama’i fakalelei, ‘oku totonu leva ke ke ‘ogo’i ‘oku ke malu.
  • Kimuʻa pea ke fakaʻaongaʻi ʻa e konisiuma VPNs, ʻoku totonu ke ke fakakaukauʻi
    •     Ko e ha hono lahi hoʻo falala ki he kautaha.
    •     Ko e ha e meʻa ʻoku te ke fai ‘o kapa ko e kautaha ʻoku ʻikai ‘i he UK.
    •     Pe ‘oku fu’u fie maʻu moʻoni ke ke fakaʻaongaʻi ʻa e Wi-Fi, kae ʻikai ke ngāue ’aki hoʻo 3G, 4G, pe 5G he ‘oku malu ange ia
    •     Pe ‘oku ‘aonga hono faka’aonga’i ‘a e VPN mo hono fakamole ki ai, he ‘oku ke ‘unuaki’i holo pe ‘a e palopalema

Ke ke toe vakai foki ki he...

Ngaahi lea laukonga ‘oku ki’i mamafa ange

‘Wi-Fi’

Sio ki he ‘wireless’ netiueka. 

‘VPN’

‘Virtual Private Network: koe founga fakatupu e fehokotaki malu ha fo’I poini ‘e ua he ‘initaneti.  ‘Oku fa’a ngaue’aki ki he fetu’utaki  pisinisi-kihe-pisinisi.

‘ISP’

Koe ‘initaneti ‘Service Provider’; koe kautaha ‘oku nau fakahojo e ‘initaneti.

‘Encryption’

Koe founga liliu e teita kihe ‘cipher text ‘ (koe fa’ahinga kouti) ‘oku ne ta’ofi e fie’ilo ki ai ha taha ‘oku ‘ikai ke fakamafai’I’.